Anna Jagiellonka była ostatnim Jagiellonom na polskim tronie. Często, z różnych przyczyn, zapomina się o niej mówiąc, iż ostatnim przedstawicielem dynastii był Zygmunt August. Anna nie pozostawiła po sobie potomka, który mógłby objąć rządy w Polsce. Dlaczego jej rodzice czynili tak mało starań, aby wydać ją jak najszybciej za mąż? Czy to uchroniłoby Rzeczpospolitą od szukania monarchów na innych, obcych dworach?

Wieczna „stara panna”

Anna Jagiellonka urodziła się 18 października 1523 roku w Krakowie. Była córką króla Polski Zygmunta Starego i jego żony Bony Sforzy. Anna otrzymała solidne wykształcenie, uczyła się języków. Wychowywała się na dworze, gdzie, dzięki staraniom Bony, spotykali się goście z całej Europy. Niestety młoda królewna nie miała szczęścia już od młodych lat. Z trudnych do zrozumienia przyczyn rodzice Anny Jagiellonki nie interesowali się zbytnio przyszłością młodszych córek (Zofii, Anny i Katarzyny), całą uwagę poświęcając Zygmuntowi, jako dziedzicowi tronu oraz najstarszej córce Izabeli, którą w 1539 roku wydano za Jana Zapoylę.

Po śmierci króla Zygmunta Starego w 1548 roku, władcą Polski został Zygmunt August. Królowa Bona popadła w konflikt z synem ze względu na jego małżeństwo z Barbarą Radziwiłłówną, które uważane było za mezalians. Wobec nasilającej się niechęci matki i syna, królowa-wdowa wyjechała wraz z młodszymi córkami Zofią, Anną i Katarzyną na Mazowsze.

Niedługo później Anna Jagiellonka zamieszkała w Wilnie, a później powróciła do Płocka. Był rok 1564 i Anna miała już 41 lat. Był to wiek, w którym – nawet królewskiej córce – trudno było już oczekiwać zamążpójścia.

Zygmunt Stary, a później jego syn Zygmunt August długo nie interesowali się kwestią mariaży królewien. Dopiero w 1556 roku Zofia Jagiellonka wyszła za mąż za księcia brunszwickiego Henryka. W 1562 roku zaś książę Finlandii i przyszły król szwedzki Jan Waza poprosił o rękę Katarzyny Jagiellonki. Zygmunt August chciał, aby ten poślubił Annę, lecz Waza nalegał na młodszą z Jagiellonek. Anna zgodziła się zrzec swojej „kolejki” na rzecz siostry, a Zygmunt wydał zgodę na ślub. Tym samym Anna Jagiellonka pozostawała wciąż niezamężna.

Szansa na ślub pojawiła się w 1565 roku, kiedy o rękę Anny Jagiellonki starał się książę duński Magnus, lecz Zygmunt odrzucił jego propozycję ze względu na zbyt wygórowane żądania dotyczące posagu, jaki Anna miałaby wnieść.

Zygmunt August zmarł bezpotomnie w 1572 roku. Polska stanęła wówczas przed ogromnym problemem, komu przekazać tron. Anna Jagiellonka stała się nagle najważniejszą osobą w państwie.

Pierwsza wolna elekcja wyłoniła różnych kandydatów do tronu Polski. Jednym z nich był popierany przez Annę Jagiellonkę arcyksiążę Ernest Habsburg, lecz ostatecznie szlachta, której przewodził Jan Zamoyski, wybrała na króla francuskiego księcia Henryka Walezjusza, zwanego w Polsce Walezym.

Walezy miał obiecać, że – kiedy zostanie królem – weźmie za żonę Annę Jagiellonkę. Kwestii tej nie wpisano jednak do pacta conventa i Francuz nigdy tej obietnicy nie wypełnił. Anna Jagiellonka była mu niechętna. Walezy ją lekceważył i choć królewna próbowała zyskać na dworze posłuch, trudno jej było utworzyć własne stronnictwo. Największe oparcie, przez wszystkie lata samotnego życia, miała Anna w swojej siostrze Zofii, z którą regularnie korespondowała.

Król Polski

Henryk Walazy polskim królem długo nie był, uciekając potajemnie z Polski do Francji, gdzie szykował się do przejęcia tronu. Polska szlachta miała po raz kolejny wyłonić króla. Nieoczekiwanie najpoważniejszym kandydatem do korony stała się Anna Jagiellonka. Część szlachty próbowała przeforsować kandydaturę cesarza Maksymiliana II Habsburga, ale ostatnie doświadczenia z zagranicznym monarchą sprawiły, że większość się temu sprzeciwiła.

15 grudnia 1575 roku Anna Jagiellonka została okrzyknięta w Krakowie królem Polski. Niedługo później wybrano księcia siedmiogrodzkiego Stefana Batorego, który miał poślubić Annę i zostać koronowany na króla.

Ślub Anny Jagiellonki i Stefana Batorego odbył się 1 maja 1576 roku na Wawelu. Tego samego dnia odbyła się koronacja małżonków. Ich pożycie wszyscy historycy uznają za nieudane. Niektórzy winą za ten stan rzeczy obarczają Annę – miała być stara, a jej wygląd odrzucający. Jej wiek, jak na owe czasy, był w istocie dojrzały, trudno jednak stwierdzić na pewno, że była brzydka, gdyż zachowane wizerunki ukazują osobę, choć nie piękną, to na pewno nie o odrzucającej urodzie.

Historycy wskazują również, że niechętny kontaktom z kobietami w ogóle był sam Stefan Batory. Jerzy Besala pisał:

„Nigdy bodaj mu serce żywiej nie drgnęło na widok dziewczyny, wrażliwość na kobiece wdzięki gdzieś zgubił. Ten człowiek, będący uosobieniem męskiej dorodności i tężyzny, rumiany, co podług ówczesnych wyobrażeń miało właśnie określać mężczyznę skłonnego i zdatnego do miłosnych zapałów, był zaprzeczeniem tego obrazu”.

Anna Jagiellonka – formalnie równa mężowi ­­– próbowała zdobyć wpływ na rządy w kraju, na co Batory nie chciał się zgodzić stopniowo odsuwając ją od wszelkich decyzji i wpływów. Była niechętnie nastawiona wobec ambicji politycznych Jana Zamoyskiego, którego Batory niezwykle cenił, choć być może prywatnie go lubiła. W 1578 roku na jej dworze w Ujazdowie odbył się bowiem ślub Jana Zamoyskiego z Krystyną Radziwiłłówną.

Stefan Batory zmarł nagle w 1586 roku. Anna Jagiellonka miała teoretycznie prawo przejąć władzę w Polsce, gdyż, tak jak Stefan, została ogłoszona królem. Anna, choć była już najpewniej zmęczona i schorowana, to popierała gorąco syna swojej siostry Katarzyny, Zygmunta Wazę, w jego staraniach o koronę Polski.

Zygmunt III Waza jako król Polski wiele spraw konsultował z ciotką, która jednak ze względu na stan zdrowia – nawet jeśli chciała – nie miała już sił wykonywać wielu obowiązków.

Anna Jagiellonka zmarła 9 września 1596 roku w Warszawie. W ostatnich chwilach był przy niej jej ukochany siostrzeniec Zygmunt. Na pogrzebie Anny Jagiellonki mowę wygłosił ksiądz Piotr Skarga.

Anna Jagiellonka była ostatnim panującym monarchą z domu Jagiellonów na polskim tronie.

Czytaj też:
Elżbieta Rakuszanka. Najbrzydsza polska królowa? To ona dała Polsce trzech królów, prymasa i świętegoCzytaj też:
Malarska zemsta ZamoyskiegoCzytaj też:
Jan Zamoyski. Kto równał się jego potędze, a kto szczerze go nienawidził?Czytaj też:
Anna Cylejska. Kim była druga żona Władysława Jagiełły?