Bazyli Bułgarobójca był cesarzem bizantyńskim przez pół wieku. Świetny administrator i wybitny wojownik nie pozostawił niestety potomka.

Krwawa droga na szczyt

Bazyli Bułgarobójca urodził się w roku 958. Należał do bizantyńskich władców urodzonych „w purpurze” (porfirogennetos), co miało znaczenie symbolicznie i całkiem dosłowne. Oznaczało bowiem urodzenie jako dziecko panującego bazyleusa, a także przyjście na świat w specjalnej komnacie wyłożonej purpurą.

Bazyli był synem cesarza Romana II i jego żony Teofano, która pochodziła z ludu i była córką szynkarza. Bazyli został koronowany na współcesarza (praktyka częsta w Cesarstwie Bizantyńskim) w wieku 5 lat. Trzy lata później, w roku 963, umarł jego ojciec, cesarz Roman, który został prawdopodobnie otruty – najpewniej za przyczyną żony.

Pusty tron w Konstantynopolu zapragnął zdobyć jeden z najlepszych w owym czasie dowódców, odnoszący duże sukcesy, Nicefor Fokas. W lipcu 963 roku Nicefor został ogłoszony cesarzem przez swoich żołnierzy, kiedy przebywał z wojskami na Bliskim Wschodzie. Wówczas ruszył do Konstantynopola po należny mu tron. 16 sierpnia Nicefor II Fokas został koronowany na cesarza, a żeby umocnić swoją pozycję, miesiąc później pojął za żonę cesarzową-wdowę Teofano i ogłosił się opiekunem jej synów. Pewnym problemem był fakt, że Nicefor był ojcem chrzestnym Bazylego i/lub jego brata Konstantyna (źródła nie są w tej kwestii precyzyjne), lecz Kościół nie uznał tego za istotną przeszkodę na drodze do ślubu z Teofano.

Bazyli i jego brat Konstantyn byli zbyt mali, aby móc ubiegać się o koronę po ojcu. Oficjalnie to Teofano była regentką obydwu synów, lecz większą władzę nad nimi sprawował eunuch pełniący funkcję parakoimomenosa, Józef Bringas.

Nicefor II Fokas był wybitnym dowódcą. I były to jego jedyne zalety. Do tego pożycie małżeńskie z Teofano układało się źle. W roku 969 cesarzowa Teofano (ponownie) uknuła spisek przeciwko swemu mężowi. Tym razem pomógł jej w tym inny dowódca, Jan Tzimiskes, prywatnie siostrzeniec Nicefora.

Nicefor Fokas został zamordowany w 969 roku. Wkrótce cesarzem bizantyńskim został Jan jako Jan I Tzimiskes, który jednak nie miał ochoty dzielić się władzą z Teofano. Cesarzową kazał wygnać z Konstantynopola, a sam ożenił się z Teodorą, siostrą cesarza Romana II i ciotką Bazylego Bułgarobójcy.

Jan Tzimiskes nie był złym władcą, choć zdecydowanie lepszym wojskowym, niż urzędnikiem. Zmarł w styczniu 976 roku. Tego samego dnia, tj. 10 stycznia na cesarza Cesarstwa Bizantyńskiego został koronowany Bazyli II. Jedną z jego pierwszych decyzji było sprowadzenie matki z powrotem do Konstantynopola.

Bazyli II na tronie

Do pierwszych zadań Bazylego II należało stłumienie buntów, jakie wybuchać zaczęły w Anatolii. Wojskowi zaczęli buntować się przeciwko młodemu władcy, licząc na to, że uda się go sprowadzić do roli marionetki, podczas gdy oni przejmą faktyczną władzę w Cesarstwie. Jednak Bazyli już wtedy wykazał się ponadprzeciętnymi zdolnościami przywódczymi. Walki w Anatolii trwały dziesięć lat, lecz obydwa bunty zostały krwawo stłumione.

Wojna przeciwko własnym dowódcom, jak twierdzą niektórzy badacze, ukształtowana Bazylego na resztę życia. Stał się szorstki, niedostępny i nieufny, a dla wrogów Cesarstwa i jego jedności nie miał już żadnej litości.

Pod koniec lat 80. IX wieku Bazyli II zawarł sojusz z wielkim księciem kijowskim, Włodzimierzem I Wielkim. W zamian za pomoc Rusinów w walkach u bogu cesarza Bazylego, Włodzimierz zażądał ręki jego siostry. Było to wydarzenie bez precedensu w dziejach Bizancjum. Księżniczka bizantyńska miała poślubić barbarzyńcę? Anna nie chciała się zgodzić na ślub, wahał się również Bazyli.

Włodzimierz rozumiał jednak sytuację, w jakiej się znalazł. Zaproponował przyjęcie chrztu oraz ochrzeczenie Rusi, jeśli Anna zgodzi się za niego wyjść. Bazyli przyjął propozycję. Ślub miał miejsce w roku 989 na Krymie. Ruś Kijowska została ochrzczona przez Konstantynopol, co po latach spowodowało, że Moska rościła sobie prawa do dziedzictwa bizantyńskiego i nazywała się „trzecim Rzymem”.

Pogrom Bułgarów

Bazyli II Bułgarobójca dążył do przywrócenia dawnych granic Cesarstwa Bizantyńskiego. Jednym z głównych kierunków ekspansji za czasów jego panowania była Bułgaria.

Bułgarzy najeżdżali ziemie bizantyńskie od 976 roku. Po początkowych niepowodzeniach (doszło m.in. do nieudanego oblężenia Sofii), od roku 1000 Bazyli zaczął odnosić kolejne sukcesy. Wojska bizantyńskie zajęły Wielki Presław i Pliskę, a wkrótce oblegały Widyń, który padł po długotrwałym stawianiu oporu. W odpowiedzi na ataki Bazylego, na ziemie bizantyńskie weszły siły bułgarskie, które prowadził car Bułgarii Samuel Komitopul. Bułgarzy najechali Trację i doszli do Adrianopola, lecz wycofali się zdobywszy liczne łupy.

Bazyli II przejął inicjatywę na froncie. Bułgarzy zostali zmuszeni do obrony swoich terytoriów przed coraz bardziej agresywnymi atakami Bizantyńczyków. Kampanie wojenne ciągnęły się przez kolejne lata. W 1014 roku Bazyli był gotów do następnego uderzenia, który miało ostatecznie zmiażdżyć bułgarski opór. 29 lipca 1014 roku doszło do bitwy pod Kleidon. W jej trakcie car Samuel podobno cudem uniknął śmierci, uratowany przez swojego syna.

Po pokonaniu Bułgarów pod Kleidon, cesarz bizantyński Bazyli wziął do niewoli 15 tysięcy jeńców i dokonał na nich okrutnej zemsty – kazał bowiem oślepić 99 na 100 mężczyzn, a co setnemu wyłupić jedno oko. W ten sposób w każdym oddziale pozostał tylko jeden jednooki, który miał zaprowadzić resztę ludzi do domu.

Podobno Samuel Komitopul, na widok 15-tysięcznej armii ślepców, zmarł na atak apopleksji lub udar. Od tamtej pory Bazylii II zaczął być nazywany Bułgarobójcą.

Klęska pod Kleidon i oślepienie tysięcy bułgarskich żołnierzy nie spowodowała jednak złożenia broni przez Bułgarię. Wojna trwała jeszcze cztery lata, kiedy kraj ten ostatecznie się poddał. Wkrótce Bazylii II podporządkował sobie Serbię, a Cesarstwo Bizantyńskie sięgnęło do Dunaju.

Na wieść o wydarzeniach spod Kleidon, władcy chorwaccy poddali się Bazylemu dobrowolnie. Bazyleus zarówno ich, jak i Bułgarów, którzy znajdowali się już pod jego panowaniem, potraktował zadziwiająco dobrze nadając im tytuły dworskie, stanowiska w administracji oraz wyższe stopnie wojskowe.

W kolejnych latach Bazyli Bułgarobójca prowadził kampanię przeciwko Chazarom, których podbił około 1016 roku, co skutkowało zajęciem południowej części Krymu. Później walczył z Gruzją, którą zajął w 1022 roku.

Polityka wewnętrzna i kres życia

Bazyli II Bułgarobójca sprawdził się jako administrator Cesarstwa. Interesował się nie tylko rozszerzaniem granic Bizancjum, ale również sprawami wewnętrznymi, m.in. uregulował relacje z Wenecją, zabezpieczył prawa drobnych właścicieli ziemskich i obniżył im podatki.

Dla swojej armii cesarz stanowił wzór. W przeciwieństwie do innych panujących, którzy wysyłali tylko rozkazy ze stolicy, Bazyli większość czasu spędzał ze swoim wojskiem na polu bitwy. Jadł te same racje żywnościowe, co żołnierze, spał w tych samych warunkach, co oni. Zajął się sierotami, które straciły ojców w czasie wojen, zapewniając im pomoc finansową i edukację.

Nie wszystkim taki styl życia cesarza się podobał. Zwłaszcza konstantynopolitańskie elity były oburzone przyzwyczajeniami Bazylego i jego surowym obejściem. Można rzec, że Bazyli nie pasował do „wyrafinowanego” i pełnego przepychu życia wyższych warstw Cesarstwa Bizantyńskiego.

Bazyli II Bułgarobójca zmarł 15 grudnia 1025 roku, w czasie, kiedy szykował się do kolejnej kampanii wojennej, tym razem na Sycylii. W chwili jego śmierci Cesarstwo Bizantyńskie rozciągało się od południowych Włoch po Kaukaz i od Dunaju po Lewant. Zamieszkiwało je 12 milionów ludzi.

Bazyli został pochowany, zgodnie ze swoim życzeniem, w kościele św. Jana Teologa w dzielnicy Hebdomon pod murami Konstantynopola. Epitafium umieszczone na jego nagrobku głosiło:

„Od dnia, w którym Król Niebios wezwał mnie do bycia cesarzem, wielkim władcą świata, nikt nie widział, jak moja włócznia leży bezczynnie. Przez całe życie byłem czujny i chroniłem dzieci Nowego Rzymu, dzielnie walczące zarówno na Zachodzie, jak i na wysuniętych placówkach Wschodu... O człowieku, widząc teraz mój grób tutaj, wynagrodź mnie za moje kampanie swoimi modlitwami”.

Panowanie Bazylego Bułgarobójcy trwające 49 lat jest jednym z najważniejszych okresów w dziejach Bizancjum. Nawet bizantyński dziejopis Michał Psellos, zwykle bardzo krytyczny (i złośliwy) wobec bizantyńskich władców pisał o Bazylim:

„Tłumił bunty, ujarzmiał feudalnych właścicieli ziemskich, pokonywał wrogów cesarstwa, zwłaszcza w prowincjach naddunajskich i na wschodzie. Wszędzie szanowano [Konstantynopol] i obawiano się potęgi rzymskiej broni. Skarbiec był przepełniony dobrami nagromadzonymi podczas grabieży i kampanii Bazylego. Nawet lampa nauki, pomimo znanej obojętności [na nią] cesarza, paliła się nadal, choć trochę słabo. Los zwykłych ludzi w Konstantynopolu był wystarczająco przyjemny. Dla większości z nich życie było wesołe i barwne, a jeśli fortyfikacje obronne miasta były w niektórych punktach zrujnowane, nikt nie miał powodu obawiać się ataków”.

Bazyli II Bułgarobójca nie doczekał się potomka. Jego spadkobiercą i następcą został jego brat, Konstantyn VIII.

Czytaj też:
Pierwsza krucjata. Niesłuszna zła legenda wyprawy krzyżowejCzytaj też:
Wielka schizma wschodnia. Dlaczego właściwie doszło do podziału Kościoła?Czytaj też:
"Parweniusz" i księżniczka. Justynian Wielki, Anicja i budowa najwspanialszego kościoła BizancjumCzytaj też:
Michał VIII Paleolog. Wyklęty cesarz, który odzyskał Konstantynopol