Aleksander Fredro znany jest szczególnie jako autor „Ślubów panieńskich” i „Zemsty” czy utworów takich jak „Małpa w kąpieli” i „Paweł i Gaweł”. Stworzył on jednak znacznie więcej. Prowadził zarazem niezwykle barwne życie.
Wojsko i polityka
Aleksander hrabia Fredro urodził się 20 czerwca 1793 roku w Surochowie koło Jarosławia. Był synem Jacka Fredry i Marianny z Dembińskich. Jego rodzina była bogata, a jego przodkowie byli senatorami w czasach Pierwszej Rzeczpospolitej. Fredro był nauczany w domu przez prywatnych nauczycieli. Kiedy miał 13 lat jego matka zginęła w pożarze. Po tej tragedii Aleksander wraz z ojcem wyjechali do Lwowa.
W 1809 roku Fredro wstąpił w szeregi armii Księstwa Warszawskiego. Walczył w 11. Pułku ułanów Adama Potockiego, a później w 5. Pułku jazdy, z którym wziął udział w kampanii rosyjskiej Napoleona Bonaparte. W jej trakcie zachorował na tyfus i dostał się do niewoli rosyjskiej, z której udało mu się uciec. Za postawę na polu walki został odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari. W latach 1813-1814 służył jako oficer ordynansowy w sztabie Napoleona. W 1815 roku wrócił do rodzinnego majątku w Wiszni (Bieńkowa Wisznia).
W 1828 roku zmarł ojciec Fredry. Aleksander przejął cały majątek rodziny i dobrze nim gospodarował. W tym samym roku poślubił Zofię Jabłonowską, primo voto Skarbkową. Początkowo rodzina Zofii nie zgadzała się na ten związek, gdyż była ona oficjalnie żoną hrabiego Skarbka, choć opuściła go już kilka lat wcześniej. Zofia była szczerze i ze wzajemnością zakochana w Aleksandrze. Ich ślub doszedł w końcu do skutku i miał miejsce 9 listopada 1828 roku w Korczynie. Para miała dwójkę dzieci: Zofię i Jana Aleksandra.
Kiedy wybuchło powstanie listopadowe Fredro brał udział w pracach Obywatelskiego Komitetu Pomocy dla Powstania, a dwa lata później ukrywał w swoim majątku dwóch powstańców z Wielkopolski, którzy schronili się w Galicji w obawie przed represjami w zaborze pruskim. W czasie Wiosny Ludów Fredro działał w lwowskiej Radzie Narodowej. Został w tym czasie oskarżony o zdradę stanu za wystąpienia przeciwko Austrii, lecz śledztwo ostatecznie umorzono. Jego syn, Jan Aleksander, walczył w powstaniu węgierskim, po którym musiał uciekać do Francji. Tam przez jakiś czas, z przerwami, mieszkał także sam Fredro z resztą rodziny.
Aleksander Fredro był przez kolejne lata zaangażowanym społecznikiem. W 1861 roku był posłem do Sejmu Krajowego, współorganizował Towarzystwo Kredytowe Ziemskie i Galicyjską Kasę Oszczędności, a także starał się o budowę w Galicji linii kolejowej. Od 1873 roku był członkiem Akademii Umiejętności. W ostatnich latach życia chorował, a czas spędzał w gronie najbliższej rodziny
Aleksander Fredro zmarł 15 lipca 1876 roku we Lwowie. Został pochowany w rodzinnej krypcie w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Rudkach koło Lwowa.
Nie całkiem łatwe pisanie
Fredro pisał od początku lat 20. XIX wieku. Jego pierwszą ważną pracą była komedia „Pan Geldhab”. Od 1828 roku był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Fredro, jako twórca komedii i mało „poważnych” tekstów spotykał się często z krytyką. Nie wszystkim podobał się jego lekki styl i błahe tematy, które były głównym motywem jego dzieł i które, jak uważano wówczas, nie przystawały do atmosfery doby romantyzmu. Zarzucano Fredrze „drugorzędny talent, uleganie wzorcom francuskim, niemoralność”, a nawet, co z dzisiejszej perspektywy szczególnie może dziwić – brak ducha narodowego. Przez kilkanaście lat Fredro w ogóle pisał. W latach 1846-1848 skupił się jedynie na spisywaniu swoich wspomnień z czasów wojen napoleońskich, które zawarł w pracy „Trzy po trzy”.
Jak pisze Halina Floryńska-Lalewicz w tekście „Aleksander Fredro”: „[W »Trzy po trzy«] snuje wspomnienia głównie ze swojej wojskowej młodości, ale też wraca pamięcią do dzieciństwa, czyni liczne dygresje, przytacza anegdoty. Posługuje się językiem swobodnej gawędy. Pamiętnik jest nieocenionym źródłem wiedzy o epoce i samym autorze. A zaczyna się pięknie: »Óśmnastego lutego roku 1814 jechał na białym koniu człowiek średniego wzrostu, nieco otyły, w sieroczkowym surducie pod szyją zapiętym, w kapeluszu stósowanym bez żadnego znaku prócz małej trójkolorowej kokardy. Za nim, w niejakiej odległości drugi, znacznie młodszy. (...) Pierwszym z tych jeźdźców był Napoleon, drugim byłem ja.«”.
Po latach Fredro wrócił do „Trzy po trzy”, tylko pod nieco innym tytułem jako „Zapiski starucha. Też trzy po trzy”. Zawarł w nim wiele przysłów i przypowieści, w których, jako starszy już człowie,k gorzko oceniał ludzką naturę i społeczeństwo.
W 1854 roku Fredro wrócił do pisania, jednak zastrzegł sobie, że w przypadku jakiejkolwiek krytyki lub prób wymuszenia na nim zmian w treści jego prac, nie będzie ich wydawał. Fredro pisał wiersze, poematy, aforyzmy i bajki. Pisał rzeczy poważne i zupełnie błahe, wręcz swawolne, wśród których znaleźć można „dziełko” pod tytułem „Sztuka obłapiania”, które napisał za młodych lat.
„Pisarstwo Fredry działo się równolegle do dwóch dużych epok literatury polskiej – romantyzmu i pozytywizmu. Równolegle – gdyż był on sam dla siebie epoką i prądem literackim: ogniwem między rymowaną komedią oświeceniową i mieszczańską komedią Młodej Polski. Pozbawiony był jednak dydaktyzmu tej pierwszej i napastliwości drugiej. Jego humor był zazwyczaj dość łagodny, a wyrozumiałość dla przywar bliźnich – znaczna. Fredro bawił się pisząc swoje komedie i chciał bawić widza teatralnego”. – podkreśla Halina Floryńska-Lalewicz.
Fredro napisał kilkadziesiąt utworów scenicznych, m.in. komedii, fars, grotesek i wodewilów. Jego dzieła wystawiane były głównie we Lwowie, ale także w Warszawie i Krakowie. Jego najbardziej znane dzieła to: „Mąż i żona”, „Cudzoziemka”, „Damy i huzary”, „Pan Jowialski”, „Zemsta”, „Śluby panieńskie czyli Magnetyzm serca” i „Dożywocie”.
Czytaj też:
"Niejaki Rymkiewicz" i jego uniwersalny przekaz. Jak mało kto rozumiał polską duszęCzytaj też:
Giacomo Casanova. Prawda i legenda o słynnym uwodzicieluCzytaj też:
"Ideał sięgnął bruku". Jak Niemcy rozprawili się z pomnikiem Chopina