Rada Regencyjna była organem, którego rola wydaje się niedoceniana. To ona przygotowała administrację na ziemiach polskich do przyszłych zadań i zebrała w swoich rękach prerogatywy, które umożliwiły później przekazane władzy oraz przeprowadzenie wyborów.
Działania Rady Regencyjnej
Rada Regencyjna objęła urząd 27 października 1917 roku za zgodą władz niemieckich i austro-węgierskich. Jej poprzedniczką była Tymczasowa Rada Stanu, do której prerogatyw należała możliwość powołania regenta lub rady regencyjnej. W połowie 1917 roku TRS zaproponowała przedstawicielom Niemiec i Austro-Węgier trzech kandydatów: arcybiskupa Aleksandra Kakowskiego, Zdzisława Lubomirskiego oraz Wacława Niemojowskiego. Zaborcy zgodzili się z powołaniem pierwszych dwóch osób, lecz odrzucili kandydaturę Niemojowskiego, którego zastąpiono nieco później Józefem Ostrowskim. Rada Regencyjna została powołana oficjalnie 12 października, zaś intronizowana, jak wspomniano, 27 października 1917 roku.
Rada Regencyjna miała pewną swobodę działania, lecz trudno w jej przypadku mówić o pełnej niezależności. Członkowie tego organu zmuszeni byli do współpracy z władzami zaborczymi i im podlegali. Dla przykładu: przed podaniem do wiadomości publicznej nowych praw lub obowiązków dla ludności polskiej, członkowie Rady musieli przedstawić swoje propozycje generalnemu gubernatorowi, który musiał na nie wyrazić zgodę, a przynajmniej się im nie sprzeciwić (ustawa wchodziła w życie, jeżeli gubernator nie sprzeciwił się jej w ciągu 14 dni od przedłożenia). W przypadku spraw dotyczących prowadzonej wojny (trwała pierwsza wojna światowa) gubernator mógł też podejmować decyzje i wprowadzić w życie prawa bez wysłuchania Rady.
Mimo różnych trudności Rada Regencyjna osiągnęła wiele dla stworzenia podwalin polskiej administracji i prawodawstwa. Do jej największych sukcesów należy: rozbudowanie (a właściwie budowanie) polskiej administracji, organizacja samorządu lokalnego, opracowanie licznych aktów prawnych, które stanowiły po listopadzie 1918 roku podstawy porządku prawnego, ogłaszanie powyższych aktów w Dzienniku Ustaw i Monitorze Polskim, stworzenie podstaw polskiej służby zagranicznej, organizacja prawnych i strukturalnych podwalin do budowy Wojska Polskiego, rozbudowa polskiego sądownictwa i szkolnictwa oraz powszechne stosowanie symboli narodowych: godła i flagi RP.
3 stycznia 1918 roku Rada Regencyjna ogłosiła dekret mówiący o organizacji Władz Naczelnych w Królestwie Polskim. Początkowo organem pomocniczym dla Rady był Królewsko-Polski Gabinet Cywilny, którego szefem został sekretarz Rady Regencyjnej, ks. prałat Zygmunt Chełmicki. Później Rada powołała pierwszy polski rząd, na czele którego stanął Jan Kucharzewski. Do zadań pierwszego rządu należało zajęcie się m.in. oświatą i sądownictwem.
Kluczowy dla dziejów niepodległej Rzeczpospolitej dokument Rada Regencyjna wydała 7 października 1918 roku. Była to odezwa „Do Narodu Polskiego”. Członkowie Rady Regencyjnej ogłaszali w niej niepodległość Polski powołując się na słynnych 14 punktów pokojowych prezydenta USA Woodrow Wilsona, które kilka dni wcześniej zaakceptowały państwa centralne.
12 października Rada przejęła od władz okupacyjnych władzę zwierzchnią nad polskimi żołnierzami, zaś trzy dni później przyznała sobie prawo wydawania dekretów z mocą ustaw do czasu wyłonienia w wyborach powszechnych pierwszej władzy ustawodawczej.
25 października z inicjatywy Rady Regencyjnej powołano rząd Józefa Świeżyńskiego, który był pierwszym polskim rządem, który nie starał się o poparcie władz zaborczych, natomiast 28 października członkowie Rady powołali generała Tadeusza Rozwadowskiego na stanowisko Szefa Sztabu Generalnego, który już wcześniej współpracował z Radą. Rozwadowski odpowiedzialny został też za organizację Ministerstwa Spraw Wojskowych.
Nie wszystkim działalność Rady się podobała. Szef rządu Świeżyński, który działał w imieniu grup niezadowolonych ze zbyt dużego wpływu na Radę osób związanych z ruchem narodowym, próbował nawet przeprowadzić zamach stanu. Członkowie Rady zdążyli jednak ubiec jego działania i usunęli go z rządu, powołując w jego miejsce Władysława Wróblewskiego jako tzw. prowizorium rządowe.
11 listopada Rada Regencyjna przekazała władzę zwierzchnią oraz naczelne dowództwo nad wojskiem polskim Józefowi Piłsudskiemu. 14 listopada Rada Regencyjna uległa samorozwiązaniu. Całość władzy zwierzchniej została przekazana na ręce Józefa Piłsudskiego. Pisano wówczas: „(…) kierując się dobrem Ojczyzny, postanawiamy Radę Regencyjną rozwiązać, a od tej chwili obowiązki nasze i odpowiedzialność względem narodu polskiego w Twoje ręce, Panie Naczelny Dowódco, składamy do przekazania Rządowi Narodowemu”.
Odezwa „Do Narodu Polskiego”
Rada Regencyjna do Narodu Polskiego!
Wobec grożącego niebezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, dla ujednostajnienia wszelkich zarządzeń wojskowych i utrzymania porządku w kraju, Rada regencyjna przekazuje władzę wojskową i naczelne dowództwo wojsk polskich, jej podległych, brygadyerowi Józefowi Piłsudskiemu.
Po utworzeniu Rządu narodowego, w którego ręce Rada Regencyjna – zgodnie ze swojemi poprzednimi oświadczeniami – zwierzchnią władzę państwową złoży, brygadyer Józef Piłsudski władzę wojskową, będącą częścią zwierzchniej władzy państwowej, temuż narodowemu Rządowi obowiązuje się złożyć, co stwierdza podpisaniem tej odezwy.
Dan w Warszawie, 11 listopada 1918.
Czytaj też:
Początek Bitwy Warszawskiej. Radzymin, Ossów i pierwsze sukcesy PolakówCzytaj też:
Roman Dmowski. 160. rocznica urodzin Ojca Niepodległości