Zakaz ten był jednym z pierwszych, historycznie rzecz biorąc nurtów rozwojowych międzynarodowej ochrony praw człowieka. Wolność od niewolnictwa i poddaństwa, jako jedna z wolności osobistych mieści się w pierwszej generacji praw człowieka. Nie podlega ograniczeniom limitacyjnym, jest też niezbywalna.
Niewolnictwo i poddaństwo
W swej klasycznej postaci niewolnictwo definiowane jest jako stan lub położenie jednostki, wobec której stosuje się przejawy prawa własności. Częstą praktyką było okaleczanie, piętnowanie lub inna forma znakowania niewolników w celu uwidocznienia ich stanu.
Poddaństwo utożsamiane jest z pojęciem instytucji lub praktyk zbliżonych do niewolnictwa. Oznacza stan zniewolenia o nieco mniejszym ciężarze gatunkowym. Odnosi się do niektórych aspektów życia człowieka. Może oznaczać obowiązek świadczenia osobistych usług na rzecz wierzyciela. Usługi te nie stanowią jednak spłaty długu, a tylko jego zastaw – taką sytuację określa się mianem niewoli za długi. Kolejną formą poddaństwa jest pańszczyzna, czyli obowiązek dzierżawcy mieszkania i pracowania na ziemi stanowiącej własność innej osoby.
Poddany ponadto jest zobowiązany do wykonywania pewnych określonych usług na rzecz danej osoby, i tego stanu z własnej woli nie może zmienić. Do poddaństwa zaliczane są praktyki stosowane wobec kobiet: przyrzeczenie kobiety na żonę bez jej woli, odpłatne wydanie za mąż, przekazanie przez dotychczasowego męża, przekazanie w spadku:D Ponadto Konwencja uzupełniająca kwalifikuje jako poddaństwo pewnie instytucje lub praktyki stosowane wobec dzieci – oddanie dziecka w celu wyzyskiwania go lub do pracy.
Wśród współczesnych form niewolnictwa i poddaństwa wymienia się m.in.: handel ludźmi (w szczególności kobietami i dziećmi), wyzysk seksualny (wykorzystywanie prostytucji i pornografii), pracę lub usługi o charakterze przymusowym, usunięcie organów i handel nimi.
Zakaz w prawie międzynarodowym
Zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej wprowadza art. 4 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Zgodnie z tym przepisem nikt nie może być trzymany w niewoli lub w poddaństwie. Nikt nie może być również zmuszony do świadczenia pracy przymusowej lub obowiązkowej.
W rozumieniu tego artykułu pojęcie "praca przymusowa lub obowiązkowa" nie obejmuje:
1. żadnej pracy, jakiej wymaga się zwykle w ramach wykonywania kary pozbawienia wolności orzeczonej zgodnie z postanowieniami art.5 EKPC (prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego) lub w okresie warunkowego zwolnienia;
2. żadnej służby o charakterze wojskowym bądź służby wymaganej zamiast obowiązkowej służby wojskowej w tych krajach, które uznają odmowę służby wojskowej ze względu na przekonania;
3. żadnych świadczeń wymaganych w stanach nadzwyczajnych lub klęsk zagrażających życiu lub dobru społeczeństwa;
4. żadnej pracy ani świadczeń stanowiących część zwykłych obowiązków obywatelskich.
Również art. 8 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych stanowi, że nie wolno nikogo trzymać w niewoli oraz w poddaństwie; niewolnictwo i handel niewolnikami, we wszystkich formach, są zakazane. Zgodnie z tym artykułem nie wolno też nikogo zmuszać do pracy przymusowej lub obowiązkowej, przy czym nie można tego interpretować jako zakazu wykonywania ciężkiej pracy zgodnie z wyrokiem właściwego sądu w krajach, w których pozbawienie wolności połączone z ciężkimi robotami może być orzeczone jako kara za zbrodnie.
Zgodnie z MPPOiP wyrażenie "praca przymusowa lub obowiązkowa" nie obejmuje:
1. wszelkiej pracy lub świadczeń zwykle wymaganych od osób pozbawionych wolności na skutek prawomocnego orzeczenia sądu lub od osób w okresie warunkowego zwolnienia od takiego pozbawienia wolności;
2. wszelkich świadczeń o charakterze wojskowym, a w krajach uznających uchylanie się od służby wojskowej ze względów religijnych, wszelkich świadczeń na rzecz państwa wymaganych przez ustawę od osób uchylających się;
3. wszelkich świadczeń wymaganych w przypadkach wyjątkowej sytuacji albo klęski zagrażającej życiu lub dobrobytowi społeczeństwa;
4. wszelkiej pracy lub świadczeń stanowiących część normalnych obowiązków obywatelskich.
Traktaty szczegółowe
Na przestrzeni dziejów norma prawna zakazu niewolnictwa i poddaństwa kształtowana była i uzupełniana w kolejnych ważnych umowach międzynarodowych. Kongres wiedeński (1815) potępił handel niewolnikamijako proceder odrażający z punktu widzenia zasad człowieczeństwa i powszechnej moralności. Po nim nastąpiły następne, które stopniowo rozbrajały tę szkodliwą instytucję.
1. Seria bilateralnych umów zawieranych od 1817 roku przez Wielką Brytanię z innymi państwami (Hiszpanią, Portugalią, Holandią, Szwecją, Francją, państwami amerykańskimi) obligujących do wzajemnego zezwalania na przeszukiwani,pod kątem przewożenia niewolników, statków pływających pod ich banderą przez okręty wojenne drugiej strony.
2. Akt generalny konferencji berlińskiej 1885 r. – zakaz handlu niewolnikami w dorzeczu Konga.
3. Akt generalny konferencji brukselskiej 1890r. zakazujący handlu niewolnikami z Afryki. Umowa ta przewidywała gospodarcze i militarne środki egzekucji tego zakazu, w tym system wzajemnego przeszukiwania statków podejrzewanych o handel niewolnikami.
4. Porozumienie międzynarodowe w sprawie zwalczania handlu białymi niewolnikami 1904 r. – dot. monitorowania i przeciwdziałania handlu kobietami wykorzystywanymi do prostytucji.
5. Konwencja międzynarodowa o zwalczaniu handlu białymi niewolnikami1910r. – zobowiązywała do ustanowienia sankcji karnych dla organizatorów i wykonawców handlu kobietami wykorzystywanymi do prostytucji.
6. Konwencja z Saint-Germain –en Laye 1919 r. – zobowiązanie do podjęcia działań na rzecz całkowitej likwidacji handlu niewolnikami w Afryce i – po raz pierwszy w prawie międzynarodowym – likwidacji wszelkich form niewolnictwa.
7. Konwencja dot. Zakazu handlu kobietami i dziećmi 1921 r. – dotyczy zakazu handlu ludźmi związanego z prostytucją, nie odnosiła się tylko do białych kobiet, lecz wszystkich kobiet i dziewcząt, a także dzieci obu płci.
8.Konwencja w sprawie niewolnictwa 1926 r. – zdefiniowała niewolnictwo i handel niewolnikami (art. 1). Zakazywała handlu niewolnikami i zobowiązywała do wykorzenienia tak szybko jak to możliwe wszelkich form niewolnictwa.
9. Konwencja o zwalczaniu handlu kobietami pełnoletnimi1933r. – dotyczy zakazu handlu ludźmi związanego z prostytucją, nakazywała jego zwalczanie także wówczas, gdy handel odbywał się za zgodą kobiety i bez przymusu.
Czytaj też:
Niewolna LiberiaCzytaj też:
Ewolucja instytucji tymczasowego aresztowania