Bitwa pod Połtawą, rozegrana 8 lipca 1709 roku, była jednym z najważniejszych starć Wielkiej Wojny Północnej, która toczyła się w latach 1700-1721. Jej wynik na zawsze zmienił historię Europy.
Błyskotliwe sukcesy Karola XII
Wielka wojna północna (trzecia wojna północna) rozpoczęła się w 1700 roku z inicjatywy koalicji złożonej z Rosji, Saksonii, Danii i Prus. Jej celem było wyparcie Szwecji z południowych wybrzeży Bałtyku. Sojusz został zawiązany w przekonaniu, że młody, zaledwie 18-letni król Szwecji Karol XII nie będzie w stanie obronić zdobyczy swych poprzedników. Koalicjanci zdziwili się. Choć młody, władca okazał się zaprawiony w boju, odważny i utalentowany militarnie.
Już na początku wojny zaskoczył wrogów błyskawiczną ofensywą zmuszając Danię do kapitulacji, po czym rozgromił Rosjan pod Narwą, a następnie pobił wojska saskie pod Rygą. Mimo sukcesów nie zawarł pokoju, lecz ruszył na neutralną Rzeczpospolitą, gdzie osadził na tronie Stanisława Leszczyńskiego i zmusił Augusta II Mocnego do abdykacji w 1706 roku.
Marsz na Rosję
Karol XII, dysponując świetnie wyszkoloną armią, ruszył w 1708 roku na Rosję. Jednak rosyjski car Piotr I zdążył już odbudować swoją armię i odzyskać Narwę.
Szwedzka ofensywa szybko napotkała trudności. Najpierw armia, licząca 44 tysiące żołnierzy, opuściła Saksonię i wkroczyła do Polski. Wyprawa przeciągała się, brakowało zaopatrzenia, a marsz na Smoleńsk zależał od posiłków i zapasów dostarczanych przez gen. Adama Ludwika Lőwenhaupta, a w październiku 1708 roku jego oddziały zostały rozbite przez Piotra I pod Leśną. Do Karola XII dotarło zaledwie 6 tysięcy wyczerpanych żołnierzy bez artylerii i zapasów.
Wobec pogarszającej się sytuacji Karol XII postanowił skręcić na południe, licząc na wsparcie hetmana kozackiego Iwana Mazepy. Ten jednak, choć marzył o niezależnej Ukrainie, nie zdołał spełnić oczekiwań króla. Do tego część Kozaków wsparła Rosjan, którzy ukarali Mazepę niszcząc hetmańską stolicę Baturyn. Zima na przełomie lat 1708-1709 oraz rosyjska taktyka spalonej ziemi zdziesiątkowały szwedzką armię. Utrata zapasów, głód, choroby oraz niesprzyjające warunki naturalne zmniejszyły jej liczebność o jedną trzecią.
Oblężenie Połtawy
Wiosną 1709 roku Karol XII postanowił zdobyć Połtawę, strategicznie położone miasto bronione przez 8 tysięcy Rosjan. Wkrótce jednak pod miasto nadciągnęła główna armia Piotra I, licząca ponad 60 tysięcy żołnierzy i 70 dział. Król Szwecji został ranny w stopę podczas nocnego rekonesansu i nie mógł dowodzić. Dowodzenie objął generał Carl Gustaf Rehnskiöld.
8 lipca o świcie Szwedzi w liczbie zaledwie 17 tysięcy, w tym wielu chorych, zaatakowali rosyjskie stanowiska. Początkowo zdobyli dwa z nich i odparli jazdę rosyjską. Jednak zamieszanie, błędne rozkazy i szybkie rosyjska kontrnatarcie doprowadziły do porażki. Prawe skrzydło szwedzkie zostało zniszczone, a wojska zaczęły się cofać.
Po krótkiej przerwie rosyjska armia wyszła z umocnień i ustawiła się do dalszej bitwy. Artyleria rosyjska zdziesiątkowała Szwedów, którzy mimo to ruszyli do boju. Było to około 4 tysiące Szwedów przeciwko 20 tysiącom Rosjan. Ich atak był odważny, ale liczebna przewaga Rosjan i oskrzydlenie doprowadziły do klęski.
Karol XII dał sygnał do odwrotu. Armia szwedzka została rozbita. Zginęło 12 tysięcy żołnierzy, wielu dostało się do niewoli, w tym dowódca Rehnskiöld i większość generałów. Rosjanie stracili 4,5 tysiąca ludzi.
Pozostałe oddziały szwedzkie, próbujące ucieczki, zostały dogonione przez rosyjską jazdę 12 lipca pod Perewołoczną. Generał Lőwenhaupt, niezdolny do podjęcia decyzji, poddał się z 16 tysiącami ludzi. Karol XII z ostatnim oddziałem w liczbie 2 tysięcy żołnierzy, wraz z Mazepą, zdołał zbiec na terytorium Imperium Osmańskiego. Mazepa zmarł w październiku 1709 roku. Król Szwecji zginął dziewięć lat później podczas oblężenia Fredrikshald w Norwegii.
Bitwa pod Połtawą oznaczała koniec mocarstwowej pozycji Szwecji, która w 1721 roku musiała zrezygnować z Inflant, Finlandii i Pomorza Szczecińskiego. Był to ogromny triumf Rosji, która po raz pierwszy wystąpiła jako potęga o aspiracjach światowych. Zwycięstwo uczczono w Moskwie trwającymi wiele dni uroczystościami.
Czytaj też:
Zdrajcy ojczyzny. Jak manipulowali targowiczanieCzytaj też:
Dzień Zwycięstwa. Dlaczego Rosja świętuje inaczej, niż inni?Czytaj też:
Pokaz buty i lekcja pokory. Ten pogrom ośmielił wielu wrogów cara