Straż Graniczna powstała 16 maja 1991 roku. Jest to jednolita, umundurowana i uzbrojona formacja, której zadaniem jest ochrona i kontrola polskich granic oraz sprawowanie kontroli nad ruchem granicznym w Rzeczypospolitej Polskiej. Nadzór nad formacją sprawuje minister właściwy do spraw wewnętrznych. Zanim jednak powstała SG, polskich granic chroniły takie formacje jak SGW i KOP. Kiedy powstały?

Straż Gospodarczo-Wojskowa, Skarbowa i inne

Już w chwili odzyskania niepodległości przez Polskę w roku 1918 została podniesiona kwestia ochrony granicy, zwłaszcza na wschodzie. W 1918 roku powołano na krótko Straż Gospodarczo-Wojskową, która miała na celu między innymi zapobieganie nielegalnemu wywozowi artykułów żywnościowych, walkę ze spekulacją i lichwą. Jednocześnie utworzono Korpus Straży Skarbowej przeznaczony do „strzeżenia granic państwa i współdziałania przy poborze podatków z innymi organami skarbowymi”. Obie te formacje były jednak krytykowane. Ich kompetencje nie były do końca sprecyzowane i zdawano sobie sprawę, że sprawę obrony granic trzeba będzie w końcu uporządkować.

W grudniu 1918 roku powołano do życia Straż Graniczną, której nazwę zmieniono wkrótce na Wojskową Straż Graniczną. Jej zadania to głównie: zabezpieczenie nielegalnego wywozu artykułów spożywczych i pierwszej potrzeby, kontrolowanie wewnętrznego obrotu kolejowego, ochrona magazynów i składów z artykułami pierwszej potrzeby. WSG podległa bezpośrednio pod Ministerstwo Spraw Wojskowych.

Na przełomie 1920 i 1921 roku rozpoczęto reorganizację służby granicznej na wschodzie. Utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych, który miał być z założenia tylko rozwiązaniem tymczasowym. Następnie powstały Bataliony Celne, aby ostatecznie przekształcić się ponownie w Straż Graniczną w roku 1922, która liczyła około 22 tysięcy żołnierzy, a jej dowódcą był pułkownik żandarmerii Władysław Jaxa-Rożen.

W dniu 1 lipca 1923 roku zadania Straży Granicznej, zlikwidowanej wówczas, przejęła Policja Państwowa. Ta formacja również nie podołała powierzonym jej zadaniom, w tym – przede wszystkim – ochronie wschodniej granicy. Na granicy z Związkiem Sowieckim miały miejsca nieustanne napięcia, napady, nielegalne przekraczanie granicy, ataki na Polaków. W latach 1918-1924 miało doszło do 200 napadów, w których zginęły 54 osoby, a także odbyły się setki aktów dywersji.

Powstanie Korpusu Ochrony Pogranicza

Pod koniec 1924 roku mieszkańcy pasa granicznego Polski z ZSRS wystosowali do władz Polski memoriał o zapewnienie spokojnego życia i ochrony przed terrorem bandytów działających pod z poparcia władz sąsiedniego państwa.

W sierpniu 1924 roku, na posiedzeniu Politycznego Komitetu Rady Ministrów powołano do życia Korpus Ochrony Pogranicza (KOP). Wnioskodawcami byli generał Władysław Sikorski oraz minister spraw wewnętrznych Zygmunt Hübner.

Struktura organizacyjna Korpusu Ochrony Pograniczna została opracowana przez Sztab Generalny pod przewodnictwem generała Józefa Hallera i była zorganizowana na wzór wojskowy. Korpus Ochrony Pogranicza, choć podlegał Ministrowi Spraw Wewnętrznych, stanowił część składową sił zbrojnych II Rzeczypospolitej. Formacja liczyła niemal 27 tysięcy żołnierzy, a jej dowódcą został generał Henryk Minkiewicz. Do żołnierzy, który mieli wyruszyć z Warszawy na polsko-sowiecką granicę skierował takie słowa:

„Na ziemiach umęczonych długoletnią wojną zapanował znowuż gwałt i terror. Cichy, pracujący w pocie czoła mieszkaniec wsi i miast nie jest pewny dnia ani godziny. W tych warunkach cała ludność Województw Kresowych spogląda na żołnierzy KOP, jako na swoich właściwych obrońców. Żołnierze, nie możecie tego zaufania stracić. Musicie stać się naprawdę obrońcami biednej, żyjącej w ciągłej obawie o swoje życie i mienie ludności. Musicie wierną i wytrwałą służbą zapewnić ludności ład i spokój, zagwarantować bezpieczeństwo. Imię wasze, imię żołnierza Korpusu powołanego do ochrony granic musi być z ufnością i szacunkiem wymawiane przez całą ludność, a jednocześnie być postrachem dla bandytów”.

Do zadań KOP należało m.in.: kontrola nad przekraczaniem granicy polskiej zgodnie z prawem, uniemożliwienie nielegalnego przekraczania granicy, strzeżenie nienaruszalności znaków granicznych, kontrola nad wywożonym i wwożonym do Polski towarem. Jednak służąc na granicy, żołnierze KOP codziennie musieli mierzyć się z innymi zadaniami. Były to przede wszystkim prowokacje ze strony sowieckiej, która co rusz naruszała polskie terytorium. 5 sierpnia 1925 roku zawarto układ polsko-sowiecki o likwidacji zajść granicznych, lecz nie na wiele się on zdał.

Niespokojnie było zresztą nie tylko tam, ale i na granicy z Niemcami. Szczególnie głośnym echem odbiły się krwawe zajścia w rejonie granicy polsko-niemieckiej Prus Wschodnich pod Opaleniem 24 maja 1930 roku. W ich trakcie, w obronie posterunku granicznego, zginął polski major. 20 maja 1939 roku polski posterunek celny w obrębie Wolnego Miasta Gdańska został natomiast napadnięty przez uzbrojonych Niemców.

W obliczu ataku Związku Sowieckiego na Polskę, który nastąpił 17 września 1939 roku, żołnierze KOP stanęli na pierwszej linii frontu. Szczególnie intensywne walki prowadzono m.in. na Polesiu, gdzie walczyli żołnierze pod dowództwem gen. Wilhelma Orlika-Ruckemana. Granicy wzdłuż Podola dzielnie bronił pułk KOP pod dowództwem ppłk. Marcelego Kotarby. Oddziały KOP walczyły też w składzie Samodzielnej Grupy Operacyjnej Polesie pod dowództwem gen. Franciszka Kleeberga. Żołnierze KOP walczyli też w obronie Rejonu Umocnionego Hel. Wielu żołnierzy KOP dostało się do niewoli i zostało wymordowanych później przez Sowietów w Katyniu.

Korpus Ochrony Pogranicza został rozformowany wkrótce po wybuchu II wojny światowej.

W okresie PRL kontrolę nad granicami Polski sprawowały Wojska Ochrony Pogranicza (WOP) utworzone we wrześniu 1945 roku i rozformowane w maju 1991 roku.

Czytaj też:
Termopile września '39. Niewiarygodne bohaterstwo garstki PolakówCzytaj też:
Niemcy masakrują jeńców pod Ciepielowem. Nierozliczona zbrodniaCzytaj też:
Skatowana i zamordowana przez Niemców. Poświęciła karierę dla Polski