Göbekli Tepe. Tajemnica, która wywraca wiedzę na temat dziejów człowieka

Nazwa Göbekli Tepe pochodzi z języka tureckiego i oznacza „wybrzuszone wzgórze”. Jest to stanowisko archeologiczne, pozostałość po dawnej świątyni, które znajduje się w południowo-wschodniej Turcji niedaleko od kurdyjskiej miejscowości Xirabreşk. Znaduje się w paśmie gór Germus na wysokości 760 m. n.p.m. Niedaleko Göbekli Tepe leży drugi kompleks, Nevalı Çori. Odkrycia te pozwoliły archeologom na pogłębienie wiedzy na temat epoki neolitu w Eurazji. Göbekli Tepe jest uważane obecnie za najstarsze miejsce kultu, jakie stworzył człowiek.

Badania

Göbekli Tepe zostało zauważone przez badaczy w połowie lat 60. XX wieku. Uznano wówczas, że znajdujące się tam wzgórze nie jest wytworem natury, ale najpewniej powstało w wyniku działalności człowieka. Wówczas, nie przeprowadzając jeszcze badań, uznano, że jest to być może pozostałość po cmentarzu z czasów bizantyńskich lub islamskich. Wykopaliska w Göbekli Tepe rozpoczęto dopiero w 1994 roku. Przeprowadzali je Niemiecki Instytut Archeologiczny oraz tureckie Muzeum Archeologii i Mozaiki w Şanlıurfa. Do 2014 roku pracami kierował profesor Klaus Schmidt, a po jego śmierci badania kontynuuje zespół, który wcześniej działał tam pod jego okiem.

Teren, na którym znajduje się kompleks Göbekli Tepe jest ogromny. Przez pierwszych 15 lat przebadano – szacunkowo – zaledwie 5 procent stanowiska. Nie wiadomo nawet dokładnie, jak duży obszar zajmuje Göbekli Tepe. Archeolodzy muszą prowadzić badania bardzo ostrożnie, aby nie uszkodzić delikatnych struktur. Sam profesor Schmidt był nawet zdania, że wykopaliska w Göbekli Tepe tak naprawdę niszczą kompleks, ale są niezbędne, aby poznać historię tego miejsca.

Najstarsza świątynia

Najstarszymi elementami kompleksu Göbekli Tepe są, datowane na wiek 9 tysięcy lat p.n.e., słupy w kształcie litery T (tzw. warstwa III). Uważa się, że są to najstarsze w ogóle znane konstrukcje megalityczne. Ich wysokość to od 3 do 6 metrów, być może przedstawiają postacie ludzkie. Wykuto na nich przedstawienia zwierząt i różne scenki. Słupy tworzą owalne struktury, przypuszczalnie były to mury świątyni. Jak dotąd natrafiono na obecność 20 takich słupów, wszystkie ważą od 10 do 50 ton.

W obrębie słupów natrafiano także na inne ciekawe konstrukcje. Są to ogromne kamienne koryta, na których dnie znaleziono pozostałości po tym, co przed tysiącami lat mogło być piwem (szczawiany).

W warstwie II Göbekli Tepe odkryto wiele prostokątnych pomieszczeń z podłogą wykonaną z wapienia. Ich wiek szacuje się na około 7-8 tysięcy lat p.n.e.

Co ciekawe, zarówno świątynie, jak młodsze pomieszczenia zostały przed wiekami celowo zakopane. Nie wiadomo dlaczego ktoś postanowił zasypać cały kompleks, ale właśnie z tego względu w tym miejscu powstało wzgórze, które zaintrygowało naukowców w połowie XX wieku.

Pomimo tego, że wykopaliska w Göbekli Tepe prowadzone są bez przerwy od 1994 roku, nadal niewiele wiadomo o charakterze tego miejsca, a także o ludziach, którzy kompleks stworzyli.

Badania wykazały, że początek działalności człowieka w Göbekli Tepe nastąpił około 11 tysięcy lat p.n.e. Oznacza to, że Göbekli Tepe zostało zbudowane jeszcze przed tzw. rewolucją neolityczną i jest starsze niż pismo i wynalezienie koła. O społeczeństwie, które byłoby zdolne do wybudowania takich konstrukcji tak naprawdę nadal nic nie wiadomo. Do niedawno sądzono bowiem, że przed neolitem człowiek nie był zdolny do takiej działalności.

Hipotezy

Na temat tego, kto zbudował Göbekli Tepe powstało wiele teorii. Jedna z nich mówi o tym, że miejsce to mogło być miejscem kultu Syriusza (najjaśniejszej gwiazdy). Inna hipoteza mówi o tym, że do Göbekli Tepe przybywali myśliwi i zbieracze, w czasie, gdy w okolicy dojrzewały zioła. W trakcie zbiorów ludzie ci odprawiali rytuały i wznosili świątynie.

Profosor Klaus Schmidt był zdania, że Göbekli Tepe było celem pielgrzymek dla licznej rzeszy ludzi, którzy przybywali tam nawet z odległości 150 kilometrów. Jego zdaniem świadczy o tym obecność ogromnej ilości kości zwierząt (które jedzono lub składano z nich ofiary), które przebywały w okolicy tylko sezonowo. To świadczyłoby o tym, że i ludzie przybywali do Göbekli Tepe właśnie wtedy. Inną teorią niemieckiego archeologia jest istnienie w Göbekli Tepe ogromnego cmentarza, co świadczyłoby o tym, że kompleks był ważnym miejscem kultu zmarłych. Póki co natrafiono jedynie na pojedyncze czaszki, lecz istnienie cmentarza nie jest wykluczone, gdyż do zbadania pozostało jeszcze bardzo wiele.

Czytaj też:
Pierwszy przypadek dżumy w dziejach. Niezwykłe odkrycie na terenie ŁotwyCzytaj też:
Przedmiot kultu czy pożądania? Paleolityczne WenusCzytaj też:
Osada sprzed 6,6 tys. lat odkryta na Pomorzu