Kobiecą figirkę znalazł pracujący przy wykopaliskach robotnik, Johann Veran. Stanowisko paleolityczne w pobliżu Willendorfu w Dolnej Austrii badane było przez archeologów Josefa Szombathy'ego, Hugo Obermaiera i Josefa Bayera. Figurka mierzy 11,1 cm i pokryta jest (wytartą częściowo) ochrą. Przedstawia kobietę o niewyraźnych rysach twarzy, kręconych włosach (lub nakryciu głowy) i pokaźnych kształtach z wyraźnie dużym biustem, brzuchem, udami i szerokimi biodrami. Wenus została wyrzeźbiona około 25 tysięcy lat temu w okresie paleolitu w epoce zwanej grawecko-protosolutrejską.
Kobiecy ideał
Najstarsze dzieła sztuki, dotąd odnalezione, datuje się na lata pomiędzy 40 tysięcy a 8 tysięcy lat p.n.e. W okresie, z jakiego pochodzi Wenus z Willendorfu, na ogromnym obszarze euroazjatyckim zaczęły pojawiać się różne niewielkie figurki nagich kobiet. Wszystkie nazywa się „paleolitycznymi Wenus”. Małe rzeźby wykonywane były z wapienia, tufu, krzemienia, kości lub rogu. Jak pisze Joanna Tomalska na stronie isztuka.edu.pl, odznaczają się one „schematycznym zarysem głowy, drobnymi ramionami, szczątkowo zarysowanymi stopami przy bardzo rozbudowanym korpusie. Z reguły postacie są silnie wystylizowane w celu podkreślenia cech płci i wartości macierzyństwa: z nadnaturalnie bujnym biustem i pośladkami. Figurki odznaczają się również wyraźną osią symetrii pionowej i poprzecznej, co nadaje im wrzecionowatą formę. Jak się uważa wiązały się z kultem płodności i bóstwa sprawującego opiekę nad kobietami w okresie ciąży i porodu”.
Pierwsza tego typu figurka Wenus została odnaleziona w 1864 roku w Laugerie Basse we Francji. Określono ją jako Venus impudique, czyli Wenus nieskromna, w przeciwieństwie do Venus pudica (skromnej Wenus), znanej greckiej rzeźby nagiej kobiety, która zasłania dłonią swoje miejsca intymne. Venus impudique mierzy 8 cm i została wykonana około 26 tysięcy lat temu.
Najstarszym, odnalezionym wizerunkiem paleolitycznej Wenus może być natomiast postać odnaleziona w 1981 roku w Berekhat Ram na Wzgórzach Golan. Wzbudza ona jednak pewne kontrowersje. Niektórzy badacze nie dopatrują się w niej bowiem rzeźby, lecz uważają, że jedynie kamień przez tysiące lat ulegał erozji, a teraz przypomina kobiecą postać. Część naukowców przychyla się jednak do tezy, że to nie kamień, lecz figurka stworzona przez człowieka. Datuje się ją na okres kultury aszelskiej, a więc może mieć od 230 do 700 tysięcy lat.
Również w Polsce odnaleziono paleolityczne Wenus. Figurki znaleziono w 1999 i otrzymały one miano Wenus z Wilczyc. Zabytek jest niezwykle cenny, gdyż odnalezionych figurek jest kilkadziesiąt. Jedna z nich wykonana jest z ciosu mamuta, ma 9 cm wysokości i 3,5 cm szerokości.
Przedmiot kultu?
Czym dla ówczesnych ludzi były owe kobiece figurki? Wielu archeologów zwykło w żartach mawiać, że jeżeli nic nie wiadomo o przeznaczeniu danej rzeczy, to pewnie był to przedmiot kultu. Czasami ta teoria ma oczywiście uzasadnienie. W przypadku paleolitycznych Wenus, jak sami badacze mówią, sprawa wydaje się jednak bardziej skomplikowana.
Figurki mogły wiązać się z kultem płodności, o czym świadczy wydatny biust i szerokie biodra wyrzeźbionych kobiet. Być może były one wyrazem kultury matriarchalnej ówczesnych społeczeństw. Nie brak również teorii, że figurki te były po prostu… paleolityczną pornografią albo przynajmniej tym samym, co wizerunki "pin-up girls" dla żyjących w XX wieku amerykańskich żołnierzy. Istnieje także hipoteza, że wykonawczyniami rzeźby mogły być kobiety, która uwieczniły w kamieniu same siebie – patrząc bowiem na siebie z własnej perspektywy, tzn. kierując wzrok od góry ku ziemi widziały własne duże piersi, brzuch i uda oraz niewielkie, z takiej perspektywy, stopy.
O społeczeństwach paleolitycznych wiemy tak naprawdę bardzo niewiele, stąd tak wiele trudności w określeniu roli, jaką spełniały w nich figurki. Wciąż pozostaje wiele do odkrycia.
Czytaj też:
Najstarsze znane pochówki. Szokujące znalezisko w IzraeluCzytaj też:
Zguba w fosie. Znaleziono drogocenny kamień z XIV wiekuCzytaj też:
Sensacja w parku krajobrazowym. Megalityczne konstrukcje sprzed 5500 lat