Rada Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu RP na Kraj była organem polskiego rządu na uchodźstwie. Organizacja powstała - początkowo jako Komitet Pomocy Żydom - 27 września 1942 roku i otrzymała kryptonim „Konrad Żegota”. Powszechnie znana jest jednak nazwa „Żegota”. Nazwę tę wymyśliła inicjatorka powstania organizacji, Zofia Kossak (po pierwszym mężu Szczucka, a po drugim Szatkowska). Żegota „była jedyną w okupowanej Europie wspieraną przez Państwo instytucją powołaną w celu ratowania Żydów” – podkreśla się na stronie internetowej „Polscy Sprawiedliwi”. Żegota miała za zadanie nieść pomoc Żydom prześladowanym przez Niemców w czasie II wojny światowej na terenie okupowanej Polski, zarówno tych przetrzymywanych w gettach, jak poza nim.

Holocaust

Sytuacja ludności polskiej, w tym osób pochodzenia żydowskiego pogarszała się systematycznie od chwili, kiedy Niemcy zajęli terytorium Polski. Ludzi bezprawnie aresztowano, zabijano i wywożono do obozów koncentracyjnych.

W styczniu 1942 roku odbyła się konferencja w Wannsee pod przewodnictwem twórcy służby bezpieczeństwa SD (Sicherheitsdienst) i oficera SS, Reinharda Heydricha. W czasie konferencji ustalono proces logistyczny i organizację „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” - jak eufemistycznie określono eksterminację wszystkich Żydów na terenach podbitych przez Niemców.

Wkrótce po konferencji rozpoczęły się masowe aresztowania Żydów i wywożenie ich do obozów zagłady. Referat Żydowski w Wydziale Informacji Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej interesował się losem ludzi żydowskiego pochodzenia i zbierał informacje na temat ich traktowania przez Niemców oraz tego, gdzie Żydzi są wywożeni i co się z nimi dzieje. Starano się nieść pomoc Żydom, którym groziła śmierć lub wywózka do obozu. Początkowo taka pomoc nie miała jednak zinstytucjonalizowanego charakteru.

11 sierpnia 1942 roku Zofia Kossak wystosowała apel pod tytułem „Protest!”, w którym wyraziła niezgodę polskiego środowiska katolickiego na eksterminację Żydów, która miała miejsce na terenie okupowanej Polski. Zofia Kossak była wówczas przewodniczącą Frontu Odrodzenia Polski, katolickiej organizacji, która kontynuowała tradycje przedwojennej Akcji Katolickiej.

Powstanie Żegoty

27 września Zofia Kossak i Wanda Krahelska-Filipowicz powołały do życia Komitet Pomocy Żydom im. Konrada Żegoty. 4 grudnia 1942 roku organizacja została przemianowana na Radę Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu RP na Kraj. Zofia Kossak nie weszła ostatecznie w skład Rady Pomocy Żydom. Była zdania, że lepiej byłoby, aby wsparcie dla ludności żydowskiej nie było uzależnione od rządu.

Przewodniczącym Żegoty został Julian Grobelny z PPS. W jej skład weszli liczni działacze polscy i żydowscy, m.in. Tadeusz Rek, Leon Feiner, Marek Arczyński, Władysław Bartoszewski, Adolf Berman, Emilia Hiżowa.

Rada Pomocy Żydom „Żegota” prowadziła liczne działania pomocowe wobec ludności żydowskiej. Nie było to zadanie łatwe. Na terytorium okupowanej przez Niemców Polski obowiązywała kara śmierci za udzielanie pomocy Żydom.

Żegota starała się ratować Żydów poprzez zdobywanie np. metryk chrztu lub innych dokumentów. Przekazywano im pomoc finansową i lekarską, załatwiano mieszkania i otaczano opieką dzieci żydowskie, które np. straciły swoich bliskich. Zajmowano się również sporządzaniem raportów dla rządu w Londynie.

Referat dziecięcy Żegoty kierowany przez Irenę Sendlerową zajmował się ukrywaniem dzieci żydowskich. Umieszczano je u rodzin zastępczych lub w domach dla sierot. Referat udzielił pomocy ponad 2,5 tysiącom dzieci.

Fałszywe metryki chrztu pomagały sporządzać liczne katolickie wspólnoty zakonne. Wydawano także świadectwa ślubu czy zaświadczenia pracy. Do 1945 roku wytworzono łącznie około 50 tysięcy dokumentów.

Działalność Żegoty była możliwa dzięki pomocy finansowej pochodzącej ze środków otrzymanych ze skarbu państwa delegatury rządu. Wszystkie pieniądze przekazywano poprzez zrzuty z powietrza; część przesyłek była przechwytywana przez Niemców.

Czytaj też:
Cyklon B – gaz owadobójczy Niemcy używali do masowego mordowania ludziCzytaj też:
Zachód nie wierzył w Holocaust. Jan Karski – życie i raport z gettaCzytaj też:
Święte sprawy Zofii Kossak. Pisarka, która była natchnieniem Polskiego Państwa Podziemnego