Rejon dolnej Wołgi w pierwszej połowie XVII w. zaczęli zasiedlać wyznający religię buddyjską mongolscy Kałmucy, jak nazywała ich miejscowa ludność. Prowadząc koczowniczy tryb życia, trudnili się zasadniczo pasterstwem, hodowlą koni i owiec. Po przewrocie bolszewickim część Kałmuków opowiedziała się wspólnie z Kozakami po stronie białej kontrrewolucji. Po zwycięstwie „czerwonych” spadły na nich represje. W ich wyniku, lecz także klęski głodu w latach 1918–1924 aż o 70 tys. zmniejszyła się populacja ludności kałmuckiej, liczącej w czasach imperium rosyjskiego ponad 190 tys. mieszkańców. Ten spadek pogłębiła śmierć kolejnych 14 440 osób, zmarłych z głodu w latach 1932–1934. Poddani presji totalitarnego państwa Kałmucy, podobnie jak wiele innych narodów zamieszkujących ZSRR, oczekiwali wyzwolenia z żelaznego uścisku bolszewickiej dyktatury.

Tymi, którzy tego dokonali, byli żołnierze LII Korpusu Armijnego generała Eugena Otta. 12 sierpnia 1942 r. do opuszczonej przez Sowietów Elisty, stolicy Kałmuckiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki, wkroczył pluton zwiadowczy 111. Dywizji Piechoty Wehrmachtu. Pod koniec sierpnia pojawiła się na kałmuckich stepach 16. Dywizja Piechoty, dowodzona przez gen. Sigfrida Henrici, którego zastąpił wkrótce, znany z krytycznego stosunku do Hitlera i narodowego socjalizmu, gen. Gerhard von Schwerin.

Precz z kołchozami

Już pierwsze posunięcia administracji wojskowej wskazywały, że Niemcy przykładają dużą wagę do nawiązania przyjaznych stosunków z Kałmukami. Przed wkroczeniu do Kałmucji szef sztabu 6. Armii wydał specjalną instrukcję, dotyczącą właściwego traktowania ludności na zajmowanych obszarach. Do sztabu 16. Dywizji delegowano specjalnego pełnomocnika, prof. barona Bolka von Richthoffena, mającego sprawować nadzór nad utrzymaniem poprawnych relacji ze społecznością kałmucką. W listopadzie 1942 r. przybył do Kałmucji występujący pod pseudonimem dr Otto Doll-Othmar Rudolf Vrba (czasami podawana jest forma nazwiska Verba – przyp. A.K.). Pochodził on z rodziny o niemieckich korzeniach (ojciec był podobno sudeckim Niemcem), mieszkającej na terytorium Imperium Romanowych.

Z zawodu architekt i ekonomista, władający sześcioma językami (rosyjskim, ukraińskim, tureckim, greckim, perskim i tybetańskim), w czasie pierwszej wojny służył Vrba w armii austro-węgierskiej (według innych źródeł rosyjskiej), a potem w Ukraińskiej Armii Halickiej. W latach 20. pracował w niemieckim konsulacie w Odessie. Tak charakteryzował go raport oficera WK GG (Wehrkreis Generalgouvernement – Okręg Wojskowy GG): „44 lata, na służbie czynnej już w armii austro-węgierskiej [...]. Ekonomista i architekt. 2,5 roku pracował w niemieckim konsulacie w Odessie. Zna historię i języki Rosji. Od początku wojny w różnych siedzibach korpusu oficerskiego i kontrwywiadu armii”.