Powstanie Czechosłowacji 28 października 1918 roku było zwieńczeniem wielowiekowych procesów, jakie zachodziły w kształtowaniu się państwa czeskiego i słowackiego.
Czechy
Czechy mają bowiem długą i bogatą historię, która sięga nawet VII wieku, kiedy na terenie ziem czeskich istniało Państwo Samona. Chrześcijaństwo dotarło na te tereny w drugiej połowie wieku IX. W 884 roku książę czeski Borzywoj I przyjął chrzest. Przez lata Czechy były uzależnione od Świętego Cesarstwa Rzymskiego, choć od 1212 roku rządził w Czechach król (pierwszym królem był Przemysł Ottokar I). Największy rozkwit państwa przypada na lata panowania Karola IV Luksemburskiego (1355-1378), który został wybrany cesarzem rzymskim. W tym czasie Praga stanowiła stolicę Cesarstwa Rzymskiego.
Osłabienie wewnętrzne państwa przyszło wraz z epoką reformacji i wojen religijnych. W czasie wojny trzydziestoletniej (bitwa na Białej Górze) zginął kwiat czeskiego rycerstwa. Po tamtych klęskach Czechy nie podnosiły się przez lata.
Odrodzenie narodowe następowało od drugiej połowy XVIII wieku. Wtedy czescy intelektualiści zaczęli stopniowo myśleć o emancypacji Czech spod panowania Habsburgów.
Słowacja
W VIII wieku na terenie Słowacji istniało Księstwo Nitrzańskie. Później tereny te weszły w skład Państwa Wielkomorawskiego (wraz z Czechami). Był to jedyny okres w historii – aż do 1918 roku – kiedy obszar ten był związany administracyjnie z ziemiami czeskimi.
Od 1031 roku Słowacja wchodziła w skład Węgier (jako Górne Węgry). W 1526 roku, kiedy władzę na Węgrzech przejęli Habsburgowie, również Słowacja dostała się w ich władanie. Przez cały czas była jednocześnie traktowana jako część Węgier, choć nigdy Słowianie zamieszkujący ziemie słowackie nie zasymilowali się z węgierskimi Madziarami. Szlachta węgierska niespecjalnie poważała Słowaków, a ich stosunek do Górnych Węgier był raczej niezmienny przez kilka wieków.
Podobnie jak w Czechach, również intelektualiści słowaccy w XIX wieku zaczęli myśleć o wyrwaniu się spod zależności CK Monarchii i władztwa Habsburgów. Idée fixe panslawistów z Czech i Słowacji stało się utworzenie wspólnego, słowiańskiego państwa, w skład którego wejdą historyczne ziemie czeskie i słowackie. Wówczas nikt nie brał takich koncepcji na poważnie.
Czechosłowacja
Tak, jak dla Polski szansą na odzyskanie niepodległości była I wojna światowa i konflikt pomiędzy zaborcami, tak dla Czechów i Słowaków była to okazja do oderwania się od państwa austro-węgierskiego.
Po I wojnie światowej Austro-Węgry rozpadły się. Politycy czescy i słowaccy, spośród których najaktywniejszą rolę odgrywali Czesi Tomáš Masaryk i Edvard Beneš oraz Słowak Milan Rastislav Štefánik, prowadzili szeroko zakrojoną akcję popularyzatorską dla idei powstania państwa czechosłowackiego. Rozmowy prowadzono z kilkoma państwami Ententy, głównie ze Stanami Zjednoczonymi i Francją.
31 maja 1918 roku w Stanach Zjednoczonych (w Pittsburghu) doszło do podpisania umowy pittsburskiej pomiędzy delegatami z Czech i Słowacji. Umowa pittsburska mówiła o utworzeniu państwa czechosłowackiego, lecz warunkiem jego powstania miała być szeroka autonomia dla Słowaków.
28 października 1918 roku proklamowano powstanie Czechosłowacji. W skład Czechosłowacji weszły: Czechy, Morawy, Śląsk Opawski, Słowacja, Ruś Podkarpacka i Śląsk Hulczyński. Granice państwa zostały potwierdzone traktatem wersalskim, traktatem w St. Germain oraz traktatem w Trianon. Stolicą państwa ogłoszono Pragę, a pierwszym prezydentem został Tomáš Masaryk.
Już od pierwszych tygodni istnienia państwa czechosłowackiego, Praga weszła w konflikt z Polską. Kwestią sporną była przynależność części Śląska Cieszyńskiego (Zaolzia), które Czechosłowacja zajęła zbrojnie w styczniu 1919 roku. Działania wojenne wstrzymano pod naciskiem Ententy. 3 lutego 1919 roku zawarto ugodę i wyznaczono linię demarkacyjną. Ostatecznie Zaolzie, decyzją państw zachodnich podczas konferencji w Spa (lipiec 1920), trafiło w ręce Czechosłowaków.
Czechosłowacja była krajem dobrze uprzemysłowionym i nowoczesnym jak na owe czasy. W kraju istniały jednak silne nierówności. Słowacja, wbrew temu, co deklarowano w umowie pittsburskiej, nie otrzymała żadnej autonomii. Jednocześnie ziemie słowackie były wyraźnie uboższe, a Czesi niezbyt chętnie dzielili się władzą ze swoimi słowackimi braćmi.
Czechosłowacja nie przetrwała długo w kształcie z 1918 roku. W wyniku układu monachijskiego, na który naciskali Niemcy, a na który zgodziły się Francja i Wielka Brytania, III Rzesza oderwała od Czech Kraj Sudetów. Niedługo później Polska wkroczyła na Zaolzie.
15 marca 1939 roku Niemcy utworzyły na terenie Czech zależne od siebie państwo pod nazwą Protektorat Czech i Moraw. Na terenie Słowacji „niepodległość” proklamowała prohitlerowska Pierwsza Republika Słowacka, a na Zakarpaciu powstała efemeryczna Karpato-Ukraina.
Czechosłowacja została przywrócona w roku 1945 jako państwo komunistyczne, zależne od Związku Sowieckiego. Rozpad Czechosłowacji nastąpił dopiero w roku 1993, kiedy Czechy i Słowacja stały się osobnymi, niepodległymi państwami.
Czytaj też:
Wojna trzydziestoletnia. Walka o dominację pod pozorem wojny religijnejCzytaj też:
Układ monachijski. Polityki ustępstw wobec Niemiec ciąg dalszy