Modne kurorty, znane letniska. Gdzie wypoczywano w dwudziestoleciu międzywojennym i w czasach zaborów?

Stosunkowo niewielu Polaków było stać na wakacje. Najbogatsi wyjeżdżali częściej, podróżowali za granicę, posiadali własne posiadłości w najpiękniejszych miejscach kraju. Znacząca większość wyjeżdżających korzystała z pensjonatów i hoteli, niektórzy wynajmowali pokoje w prywatnych domach. Oferta miejsc noclegowych była oczywiście nieporównywalnie mniejsza, niż w czasach współczesnych. Ogłoszenia dotyczące wolnych pokoi pojawiały się głównie w gazetach. Miejsca rezerwowano przede wszystkim listownie, a niekiedy tylko telefonicznie. Czasem noclegu szukano dopiero na miejscu. Właściciele pensjonatów, podobnie jak dziś, nagabywali turystów np. na dworcach, oferując „najlepsze” noclegi. Zaaferowanych podróżnych przed nieostrożnym wynajmem pokoi ostrzegał m.in. Walery Eljasz Radzikowski, autor jednego z pierwszych przewodników turystycznych wydanych na ziemiach polskich, pt. „Illustrowany przewodnik do Tatr, Pienin i Szczawnic”.

Najbogatsi turyści przybywali do Spały, tam, gdzie spotkać było można polityków i artystów. Nad morzem w dobrym tonie było pojawienie się na Helu, w Juracie czy (to raczej jeszcze w XIX wieku) w Połądze. I dalej na południe... Bywano w Ojcowie, Zawoi, Krynicy-Zdrój, Szczawnicy, Zakopanem. Na Kresach szalenie modne były Druskienniki, Zaleszczyki, Worochta czy Truskawiec.

Przyjrzyjmy się bliżej wybranym letniskom. Co takiego oferowały, gdzie się znajdowały i dlaczego były tak modne?

Zaleszczyki

Leżące w zakolu Dniestru (niczym na półwyspie) Zaleszczyki znajdują się obecnie w powiecie tarnopolskim na Ukrainie. To tam znajdował się przedwojenny polski biegun ciepła. Zaleszczyki leżały w polskich graniach od połowy XIV wieku. W późniejszych czasach były one własnością Stanisława Jana Koniecpolskiego, a później Stanisława Poniatowskiego (ojca króla Stanisława Augusta).

W czasach II RP Zaleszczyki były chętnie odwiedzanym kurortem. Połączenie kolejowe pomiędzy Gdynią a Zaleszczykami było najdłuższą linią kolejową w Polsce, która wynosiła aż 1314 km. Do odwiedzin letniska zachęcały piękne plaże nad Dniestrem, słoneczna pogoda i wyjątkowo ciepły klimat. W okolicy istniały hektary plantacji winorośli, hodowano nawet pomarańcze. Co roku urządzano tu ogólnopolskie święto winobrania. Zaleszczyki nazywano „polskim Merano”. Do legendy przeszła Plaża Słoneczna w Zaleszczykach. W czasie II wojny światowej Zaleszczyki zostały doszczętnie zniszczone i jako modny kurort już się nie odrodziły.

Szczawnica

Szczawnica istniała już na początku XV wieku. Dwa lata przed pierwszym rozbiorem, w 1770 roku, Austria zagarnęła część terytorium Polski, w tym Szczawnicę. Wróciła ona do Polski dopiero w 1918 roku.

Wyjątkowe zalety Szczawnicy dostrzegł Józef Szalay, właściciel okolicznych dóbr. To on uważany jest za twórcę tego uzdrowiska. Szalay wzniósł pierwsze budynki zdrojowe i kaplice zdrojową, zaprojektował też Park Górny. W 1876 roku Józef Szalay zapisał uzdrowisko krakowskiej Akademii Umiejętności. W 1909 roku od Akademii uzdrowisko kupił hrabia Adam Stadnicki. W latach 30. popularność Szczawnicy znacznie wzrosła. W 1935 roku wybudowano nowoczesne inhalatorium. Po wojnie Szczawnica powoli się rozwijała. Dziś to jedna z popularniejszych miejscowości miejsc w Pieninach, gdzie kończy się spływ Dunajcem i skąd prowadzą liczne szlaki turystyczne.

Truskawiec

Truskawiec położony jest obecnie na Ukrainie w obwodzie lwowskim u stóp Karpat Wschodnich. O leczniczych właściwościach wód Truskawca mówiono już w XVIII wieku. Ich zalety udowodniono oficjalnie w 1827 roku. Dziesięć lat później powstał tam pierwszy zakład zdrojowy. Truskawiec z roku na rok stawał się coraz bardziej popularny. Powstały tam liczne pensjonaty – co ciekawe, wiele z nich wybudowano w stylu zakopiańskim. W parku zdrojowym w 1898 roku postawiono pomnik Adama Mickiewicza, który ufundowali polscy mieszkańcy Truskawca.

Uzdrowisko było niezwykle popularne w dwudziestoleciu międzywojennym. Przez zaledwie 20 lat powstało tam niemal 300 hoteli i pensjonatów. Bywali w Truskawcu m.in. Stanisław Wojciechowski, Józef Piłsudski, Wincenty Witos, Ignacy Daszyński, Eugeniusz Bodo, Adolf Dymsza, Julian Tuwim, Stanisław Witkiewicz, Bruno Schulz, Zofia Nałkowska, Stanisława Walasiewiczówna, Halina Konopacka i Janusz Kusociński. Po 1989 roku potencjał Truskawca został przywrócony do życia. Przez ponad 30 lat, aż do wojny wywołanej w 2022 roku przez Rosję, Truskawiec był znanym i wciąż chętnie odwiedzanym uzdrowiskiem, także przez kuracjuszy z Polski.

Połąga

Leżąca w zachodniej Litwie nad Bałtykiem Połąga przez lata była modnym nadmorskim letniskiem. Po trzecim rozbiorze Polski Połąga znalazła się w graniach Rosji, lecz Polacy o niej nie zapomnieli. Na początku XIX wieku odwiedzali ją licznie polscy turyści. W 1821 roku spędził tam kilka lipcowych dni Adam Mickiewicz. Powtórnie nasz narodowy wieszcz zagościł w Połądze trzy lata później. W tym samym roku Połągę kupił Michał Tyszkiewicz. W rękach Tyszkiewiczów miasto pozostało do 1940 roku.

W latach 80. XIX wieku hrabia Tyszkiewicz wybudował przystań oraz molo. Połąga była nazywana „Nadbałtyckim Zakopanem”. Stanisław Witkiewicz, który pojawiał się w Połądze, zaprojektował dla kurortu m.in. narodowy dom zdrojowy (który jednak nie został wybudowany). Bywali tam również Lucjan Rydel, Leon Wyczółkowski i Władysław Reymont. Po II wojnie światowej Połąga znalazła się na terenie Litwy. Polacy pojawiali się tam coraz rzadziej. Współcześnie Połąga to największy i najbardziej znany litewski kurort.

Druskienniki

Druskienniki były ulubionym kurortem Józefa Piłsudskiego i stąd, miedzy innymi, wzięła się ich popularność. Druskienniki znajdują się nad brzegiem Niemna, obecnie na Litwie. Lecznicze właściwości wody z Druskiennik były znane już w XVIII wieku. Status miejscowości leczniczej nadał miejscowości król Stanisław August Poniatowski. Tytuł uzdrowiska przyznał Druskiennikom car Mikołaj I Romanow w 1837 roku. Rok ten uważa się za faktyczny początek istnienia tego letniska. Wtedy też zaczęto budować w Druskiennikach charakterystyczne budynki.

Druskienniki popularne stały się wśród Polaków ze wszystkich zaborów. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości do Druskiennik wielokrotnie przyjeżdżał Józef Piłsudski, który miał tam swój dworek „Poganka”. W tym czasie kurort znacznie się rozbudował. Powstała m.in. modernistyczna Pijalna Wód Mineralnych, doprowadzono też do Druskiennik linię kolejową. Obecnie jest to największe i najnowocześniejsze uzdrowisko na Litwie, a zarazem jedno z najlepszych uzdrowisk klimatycznych w Europie.

Worochta

Worochta leży obecnie na Ukrainie w obwodzie iwanofrankowskim. Nazywana jest niekiedy stolicą Hucułów, otoczona jest przez Karpacki Park Narodowy. Od końca XIX wieku Worochta rozwijała się jako centrum sportowe i turystyczne. Istniały tu ośrodki narciarskie. Dojazd do Worochty ułatwiło zbudowanie linii kolejowej w połowie 1894 roku. Po 1918 roku, podobnie jak przed zaborami, Worochta znajdowała się w granicach Polski. W dwudziestoleciu międzywojennym Worochta była ważnym ośrodkiem leczniczym i zarazem letniskiem. W Worochcie znajdowała się willa Kazimierza Bartla, profesora i rektora Politechniki Lwowskiej oraz pięciokrotnego premiera.

Także po 1990 roku Worochta pozostała jednym z głównych ośrodków turystycznych w obwodzie iwanofrankowskim, zarówno latem, jak i zimą. W mieście znajduje się, wybudowany pod koniec XIX wieku, kamienny most łukowy mający 130 metrów długości. Jest to jeden z najdłuższych mostów kamiennych w Europie i na świecie.

Jurata

Jurata nie bez przyczyny uchodzi za jedno z bardziej „snobistycznych” miejsc na mapie letnich wyjazdów. Jurata była takim miejscem już przed wojną: eleganckim i drogim. Tam czuło się powiew luksusu.

Jurata powstała w 1928 roku. Pięć lat wcześniej spółka Lasmet wydzierżawiła grunt, w miejscu jej założenia, od Lasów Państwowych. Już na początku lat 30. Jurata stała się miejscem spotkań polskiej śmietanki towarzyskiej. Domy w Juracie osiągały niezwykle wysokie ceny, a i urlop kosztował tam całkiem dużo. W Juracie bywał m.in. Wojciech Kossak i jego córki Maria Pawlikowska-Jasnorzewska i Magdalena Samozwaniec. Po II wojnie światowej Jurata pozostała modnym letniskiem. Powstało tu wiele ośrodków wczasowych i zakładowych.

Horyniec-Zdrój

Horyniec-Zdrój to miejscowość uzdrowiskowa leżąca w województwie podkarpackim. Horyniec istniał już w połowie XV wieku. Najprawdopodobniej w XVII wieku miejscowość należała do Sobieskich. Bywał tu król Jan III Sobieski oraz jego żona Marysieńka. Oboje korzystali podobno z leczniczych właściwości horynieckich wód.

Uzdrowiskiem Horyniec stał się dopiero w XIX wieku za sprawą rodziny Ponińskich, do których miejscowość należała. Zakład kąpielowy istniał tam już pod koniec XIX wieku, lecz dopiero w dwudziestoleciu międzywojennym Horyniec stał się bardziej popularny. W latach 30. istniało tam już 16 pensjonatów oferujących 500 miejsc noclegowych. W czasie II wojny światowej Horyniec został bardzo zniszczony. Reaktywacja uzdrowiska trwała po wojnie wiele lat. Odbudowa nastąpiła, de facto, dopiero w latach 90.

Krynica-Zdrój

Leżąca w Małopolsce Krynica-Zdrój to jedno z najstarszych uzdrowisk w Polsce. Istnienie wód zdrojowych odkryto już pod koniec XVIII wieku. Pierwsze domy zdrojowe powstały w pierwszej połowie XIX wieku. Promowaniem Krynicy zajął się profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz prezydent Krakowa, Józef Dietl. W 1909 roku Rudolf Zuber wykonał w Krynicy głębokie na 810 metrów wiercenia, w wyniku których odkrył leczniczą wodę będącą jedną z najsilniejszych w Europie szczaw alkaicznych. Od jego nazwiska, nazwano ją „Wodą Zuber”.

W 1911 roku doprowadzono do Krynicy linię kolejową, co spowodowało napływ nowych kuracjuszy. Krynica stała się bardzo popularnym miejscem, co rusz wyrastały w mieście nowe pensjonaty. W styczniu 1937 roku w Krynicy odbywała swą podróż poślubną przyszła królowa Holandii, księżniczka Juliana wraz z mężem księciem Bernardem. W czasie II wojny światowej Krynica została niemal doszczętnie rozgrabiona przez Niemców i Sowietów. Odrodziła się dopiero pod koniec lat 50.

Czytaj też:
Polska na weekend. Kilka nieoczywistych (historycznych) miejsc na krótki wyjazdCzytaj też:
Krzyżtopór. Piękne ruiny, ciekawa historia. Dlaczego warto je odwiedzić?Czytaj też:
QUIZ: Polskie zabytki mniej znane. Czy rozpoznasz wszystkie?