Pierwsze powstanie śląskie wybuchło 16 sierpnia 1919 roku. W literaturze podaje się niekiedy, że bezpośrednią przyczyną jego wybuchu były protesty z dnia 15 sierpnia, kiedy kilka tysięcy pracowników kopalni „Mysłowice” zaczęło domagać się wypłaty należnego wynagrodzenia. Był to być może jeden z powodów, ale z pewnością nie jedyny.
Polskość Śląska
O kwestii przynależności Śląska głośno było już na przełomie XIX i XX wieku, choć Polska nie była jeszcze nawet niepodległym państwem.
W Biuletynie IPN Sebastian Rosenbaum i Mirosław Węcki pisali:
„(...) pod koniec XIX w. w regionie górnośląskim pojawiły się pierwsze struktury polskiego ruchu narodowego, przyniesione przede wszystkim przez migrantów z Wielkopolski. Powstały polskie banki, spółdzielnie i gazety, towarzystwa kulturalne i sportowe. Początkowo apolityczne, z czasem coraz bardziej się upolityczniały.
W 1903 r. działacz endecki z Siemianowic, rodowity Górnoślązak, Wojciech Korfanty, zdecydowanie wystąpił przeciwko katolickiej, niemieckiej Partii Centrum, która dotąd po części reprezentowała interesy ludności polskojęzycznej. Został wybrany na posła do Reichstagu, gdzie wstąpił do Koła Polskiego, stając się wyrazistym przedstawicielem polskiego ruchu narodowego z Górnego Śląska. Było to polityczne trzęsienie ziemi: oto bowiem ruch polski w rejencji opolskiej z fazy społecznej pracy u podstaw przeszedł na szczebel zdecydowanej akcji politycznej. Haseł niepodległościowych – oderwania Górnego Śląska od Niemiec – nie formułowano, poprzestając na podkreślaniu odwiecznych związków regionu z resztą ziem polskich”. (S. Rosenbaum, M. Węcki, „Powstania śląskie”, „Biuletyn IPN”, nr 11, 2017)
Polska odzyskała niepodległość w 1918 roku. Ustalenie przebiegu granic Rzeczpospolitej trwało jeszcze kilka kolejnych lat. Tak było m.in. ze Śląskiem. Problemem było to, że część ziem śląskich nie należało do I Rzeczpospolitej, czyli do państwa w granicach sprzed pierwszego rozbioru. Ślązacy powoływali się jednak na program pokojowy prezydenta USA Thomasa Woodrow Wilsona, który pisał, że „niepodległe państwo polskie powinno powstać na terenach zamieszkałych przez ludność bezsprzecznie polską”. Do tego odwoływał się także Wojciech Korfanty w przemówieniu, które wygłosił w Reichstagu 25 października 1918 roku.
Przeciwko takiemu postrzeganiu sprawy protestować zaczęli jednak Niemcy. Berlin rozpoczął szeroko zakrojoną kampanię dyplomatyczną i społeczną. W związku z tym podjęto decyzję, że na spornych terenach przeprowadzony zostanie plebiscyt, a o przynależności państwowej zadecydują mieszkańcy danych terenów.
Ta decyzja spotkała się z pierwszą zbrojną odezwą Polaków. Do życia powołano Polską Organizację Wojskową Górnego Śląska pod dowództwem Alfonsa Zgrzebnioka. Pierwsze powstanie śląskie wybuchło 16 sierpnia 1919 roku. W literaturze podaje się niekiedy, że bezpośrednią przyczyną jego wybuchu były protesty z dnia 15 sierpnia, kiedy kilka tysięcy pracowników kopalni „Mysłowice” zaczęło domagać się wypłaty należnego wynagrodzenia. Był to być może jeden z powodów, ale z pewnością nie jedyny.
Walki toczyły się w rejonie Pszczyny, Rybnika, Tychów i Wodzisławia. Powstanie trwało jednak krótko. Już 24 sierpnia, wobec przeważającej siły niemieckiej policji i wojska, zdecydowano o zakończeniu walk i wycofaniu powstańców na stronę polską. Polacy nie osiągnęli jeszcze pełnego sukcesu, ale swoją sytuacją zainteresowali Europę. Na sporne tereny wprowadzono oddziały alianckie i wyjęto je spod jurysdykcji niemieckiej.
Miał to być dopiero początek walk o przynależność Śląska. Wkrótce Polacy wywołali jeszcze dwa powstania, sprzeciwiając się niemieckiej władzy. Ostatecznie Rada Ambasadorów Ligi Narodów 20 października 1921 roku zdecydowała o sposobie podziału Górnego Śląska. Polska otrzymała 29 procent powierzchni spornego terytorium, gdzie mieszkało około milion osób. W granicach Rzeczpospolitej znalazło się także większość zakładów przemysłowych.
Czytaj też:
Pierwotnie był to hymn na cześć… cara. Zaskakujące dzieje znanej pieśniCzytaj też:
Upokorzenie carskich wojsk. Zachodnia prasa pisała o kompromitacji RosjiCzytaj też:
Powstanie Warszawskie. 20 faktów, które trzeba znać