Układ Warszawski powstał podczas konferencji państw bloku wschodniego, w czasie której omawiano kwestię „zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa w Europie”.
Sowiecka strefa wpływów
Armia Czerwona zajęła Europę Środkowo-Wschodnią w latach 1944-1945. Tereny te stały się, także w wyniku ustaleń na konferencjach w Teheranie, Jałcie i w Poczdamie, strefą wpływów Związku Sowieckiego. Oprócz państw (republik), które weszły bezpośrednio w skład ZSRS (jak Ukraina, Białoruś czy Litwa), Sowieci kontrolowali wiele państw regionu, choć w teorii zachowywały one niezależność. Kreml od zakończenia II wojny światowej próbował stworzyć, wraz z państwami zależnymi od siebie, wspólny blok polityczny i militarny. Konieczność jego powstania ukrywano za hasłami dbania o pokój i bezpieczeństwo. Utworzenie takiego „sojuszu” stało się dla Sowietów także niejako sprawą „honorową”, po tym, jak w 1949 roku z inicjatywy Stanów Zjednoczonych powołano do życia Sojusz Północnoatlantycki(NATO). Kiedy pięć lat później do NATO przystąpiła Republika Federalna Niemiec, Kreml uznał ten krok za agresję wobec siebie.
Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy, znany powszechnie jako Układ Warszawski został podpisany podczas konferencji państw bloku wschodniego. Jego sygnatariuszami były: Związek Sowiecki, Bułgaria, Czechosłowacja, Niemiecka Republika Demokratyczna, Polska, Rumunia i Węgry oraz Albania, która wystąpiła z układu w 1968 roku. Układ Warszawski podpisano 14 maja 1955 roku w pałacu Rady Ministrów przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie (obecnie to Pałac Prezydencki).
Początkowo Układ Warszawski został zawarty na 20 lat. W 1975 roku sojusz przedłużono na 10 lat, a w 1985 roku na kolejne 20 lat. Szefem naczelnego dowództwa Układu miał zostać sowiecki marszałek. Był on jednocześnie Zastępcą Ministra Oborny ZSRS. Pierwszym dowódcą Układu Warszawskiego został Iwan Koniew. Jego następcami byli: Andrzej Greczko, Iwan Jakubowski, Wiktor Kulikow i Piotr Łuszew.
W strukturach dowodzenia Układu Warszawskiego znaleźli się wojskowi ze wszystkich „demokracji ludowych”. Początkowo reprezentantem Polskiej Republiki Ludowej był marszałek Konstanty Rokossowski. Później Warszawę reprezentowali: Marian Spychalski, Tadeusz Tuczapski, Eugeniusz Molczyk i Antoni Jasiński.
Dowództwo Układu Warszawskiego znajdowało się w Moskwie przy ulicy Leningradzkiej. Sztaby armii poszczególnych krajów były podległe X Zarządowi Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych ZSRS.
Układ Warszawski
Dokument powołujący do życia Układ Warszawski nakładał na wszystkie kraje członkowskie szereg zobowiązań.
Artykuł 3 Układu Warszawskiego stanowił, że wszystkie państwa są zobowiązane do konsultacji układu „we wszystkich ważniejszych sprawach międzynarodowych dotyczących ich wspólnych interesów”.
Artkuł 4 stanowił, że Układ „zabrania [swym członkom] udziału w jakichkolwiek koalicjach lub sojuszach i zawierania porozumień, których cele pozostają w sprzeczności z celami Układu”. Stwierdzono ponadto, że „w przypadku napaści zbrojnej w Europie na jedno lub kilka Państw Stron układu [każdy inny członek Układu] udzieli państwu lub państwom, na które dokonana została taka napaść, natychmiastowej pomocy (…) włączając zastosowanie siły zbrojnej”. W praktyce oznaczało to, że każde państwo należące do Układu Warszawskiego jest zobowiązane udzielić pomocy innemu państwu należącemu do tegoż Sojuszu.
Interwencja państw Układu Warszawskiego miała miejsce w 1968 roku. Wówczas siły zbrojne kilku „demokracji ludowych”, w tym PRL, weszły do Czechosłowacji w ramach operacji „Dunaj”, pacyfikując powstającą w Pradze opozycję, która próbowała zbudować „socjalizm z ludzką twarzą” w pewnym oderwaniu od władzy Kremla.
Atak na Europę Zachodnią nigdy nie doszedł do skutku, lecz plany takiego podboju powstawały w Moskwie. Wojska Ludowego Wojska Polskiego były, wedle tych planów, zobowiązane do zaatakowania Niemiec Zachodnich oraz Danii.
Wraz z dojściem do władzy Michaiła Gorbaczowa, stopniowo zaczęła zmieniać się sowiecka polityka. Pod koniec lat 80. Związek Sowiecki chwiał się w posadach. Wraz z rozpadem ZSRS, przestał istnieć, de facto, Układ Warszawski.
Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy był rozwiązywany stopniowo. 25 lutego 1991 roku w Budapeszcie podpisano umowę o zaprzestaniu współpracy wojskowej. 1 lipca 1991 roku w Pradze zostały rozwiązane jego struktury. Pomimo upadku tego sojuszu, żołnierze rosyjscy opuścili kraje, w których stacjonowali, w tym Polskę, dopiero w 1993 roku.
Czytaj też:
Związek Sowiecki. Powstanie barbarii i upadek kolosaCzytaj też:
Michaił Gorbaczow w areszcie domowym. Zamach stanu, walka o władzę na Kremlu i rozpad ZSRSCzytaj też:
QUIZ: Imperium zła. Jak dobrze znasz historię Związku Sowieckiego?