Dagestan (Republika Dagestanu) to leżąca na Kaukazie autonomiczna, wieloetniczna republika wchodząca w skład Federacji Rosyjskiej. Dagestan graniczy od północy z Kałmucją, Krajem Stawropolskim na północnym zachodzie, Czeczenią na zachodzie i Azerbejdżanem na południu. Leży nad Morzem Kaspijskim. Dagestan zamieszkuje ponad 3 miliony osób, którzy należą do ponad 35 grup etnicznych. Największe z nich to: Awarowie, Dargijczycy i Lezgini. Większość mieszkańców Dagestanu wyznaje islam.
Wojna o Dagestan łączy się z kwestą wojen czeczeńskich i niepokojów, jakie po pierwszej wojnie w Czeczeni dotknęły ten region.
Dagestan i Czeczenia
Rosja, po wielu latach wojen z Persją, zajęła Dagestan w latach 20. XIX wieku. Kilka dekad później wojska rosyjskie ostatecznie podbiły też sąsiednią Czeczenię.
W 1917 roku, kiedy w Rosji szalała rewolucja lutowa, Czeczenia, Dagestan i Inguszetia ogłosiły niepodległość tworząc państwo pod nazwą Republika Górska Północnego Kaukazu. Niezależność tego terytorium trwała krótko. Już w 1921 roku bolszewicy zajęli Dagestan tworząc Dagestańską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Sowiecką. Dwa lata później powstał Czeczeński Obwód Autonomiczny, który w 1936 roku przekształcono na Czeczeńską-Inguską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Sowiecką.
W 1991 roku Dagestan, w odróżnieniu od innych sowieckich republik, nie ogłosił suwerenności, chcąc pozostać w granicach państwa rosyjskiego. Inaczej sytuacja wyglądała w Czeczenii, gdzie 1 listopada 1991 roku przywódca ruchu niepodległościowego Dżochar Dudajew przejął władzę w państwie i ogłosił niezależność wobec Rosji.
W odpowiedzi na to Rosja ogłosiła stan wyjątkowy na terenie Czeczenii i Inguszetii oraz wysłała do Groznego (stolicy Czeczenii) grupę komandosów, która miała opanować sytuację na miejscu. Po wylądowaniu na lotnisku zostali oni jednak obezwładnieni i odesłani do Rosji. W marcu 1992 roku Czeczenia ogłosiła niepodległość.
Wojska rosyjskie weszły do Czeczenii 11 grudnia 1994 roku. Grozny zostało szybko zajęte, lecz Rosja miała wielkie kłopoty, aby miasto utrzymać. Doszło do ciężkich walk, w czasie których zginęło ponad 25 tysięcy cywilów. Wojna trwała, z niewielkimi przerwami na rozmowy pokojowe, do sierpnia 1996 roku. Wojska rosyjskie wycofały się wówczas z Czeczenii.
Wojna o Dagestan
Po pierwszej wojnie czeczeńskiej cała Czeczenia była zrujnowana. Już wcześniej sytuacja gospodarcza nie prezentowała się dobrze, lecz wojna doprowadziła kraj na skraj przepaści. Władzę w wielu miejscach przejęły gangi, które „specjalizowały” się m.in. w porwaniach dla okupu.
W atmosferze rosnących wewnętrznych niepokojów, do głosu dochodził coraz częściej radykalny islam (wahhabizm), którego zwolennikiem był m.in. Szamil Basajew. Najbardziej wpływowi wahhabici utworzyli Kongres Narodów Iczkerii i Dagestanu, domagający się wprowadzenia szariatu i odsunięcia prezydenta Czeczenii Asłana Maschadowa od władzy. Maschadow uległ w końcu wahhabitom i 3 lutego 1999 roku ogłosił wprowadzenie prawa szariatu na terenie Czeczenii. Kongres Narodów Iczkerii i Dagestanu nie uznał tego jednak za pełen sukces. Domagano się wyrzucenia z Czeczenii wszystkich Rosjan i połączenia się z sąsiednim Dagestanem.
Maschadow zaczął się obawiać wybuchu wojny domowej. Ostrzegł nawet Rosję, że muzułmanie są gotowi prawdopodobnie wkroczyć do Dagestanu. Nie mylił się.
4 sierpnia 1999 roku doszło do pierwszych starć bojówek islamskich z rosyjskimi służbami celnymi. 7 sierpnia siły czeczeńskie wypowiedziały wojnę Rosji, a dzień później wkroczyły do Dagestanu. 10 sierpnia 1999 roku czeczeńscy muzułmanie ogłosili niepodległość Dagestanu. Jednak – jak się okazało – mieszkańcy Dagestanu (choć też muzułmanie) nie powitali Czeczenów jako wyzwolicieli, lecz potraktowali jako najeźdźców i wspólnie z wojskiem rosyjskim walczyli z armią czeczeńską.
Walki w Dagestanie trwały kilka tygodni. 12 września 1999 roku Czeczeni ostatecznie wycofali się z Dagestanu. Choć prezydent Maschadow twierdził, że nie tylko nie zgadzał się na ofensywę, ale też o niej nie wiedział, to Rosja zrzuciła winę na władzę Czeczenii.
W atmosferze tamtych wydarzeń z funkcji premiera Federacji Rosyjskiej został zdymisjonowany Siergiej Stiepaszyn. Jego następcą został szef FSB Władimir Putin.
Wojna o Dagestan stała się pretekstem do kolejnej inwazji na Czeczenię. 1 października 1999 roku rosyjskie wojska ponownie wkroczyły na terytorium Czeczenii i w ciągu roku zajęły niemal cały jej obszar. Dopiero w 2002 roku Moskwa oficjalnie zakończyła działania wojenne i wprowadzać zaczęła tzw. plan normalizacji.
Sam Dagestan nie cieszy się jednak spokojem. Z raportu Human Rights Watch za lata 2012-2015 wynika, że na terenie Dagestanu dochodzi do nieustannego prześladowania ludności muzułmańskiej ze strony Rosjan. Ludzie są zastraszani, zabierani „z ulicy” na przesłuchania, niszczony jest ich dobytek.
Czytaj też:
Czeczenia. Z dziejów podbojów i rosyjskich zbrodniCzytaj też:
Najbardziej zapomniane ludobójstwo. Jak Rosja eksterminowała Czerkiesów