Ze starych kronik chińskich wynika, że w ramach ćwiczeń wojskowych grali w nią żołnierze cesarscy. Grze z piłką poświęcali się także, m.in. starożytni Grecy (episkyros, phainida) i Rzymianie (harpastum). W średniowieczu grano w piłkę we Francji (soule), w Anglii (football) oraz we Włoszech (calcio, pallone).
Angielska robota
Za kolebkę współczesnej piłki nożnej uważana jest Anglia. Właśnie w Anglii, w drugiej połowie XIX wieku zainaugurowano pierwsze rozgrywki piłkarskie, spisano pierwsze przepisy gry i wprowadzono piłkę nożną do szkolnych programów wychowania fizycznego. W 1863 roku, z inicjatywy The Football Association, ujednolicono przepisy gry, a w 1871 roku oddzielono ostatecznie piłkę nożną od rugby. Powstanie w 1888 roku ligi piłki nożnej i zawodowstwa oraz wprowadzenie w 1900 roku piłki nożnej do programu igrzysk olimpijskich ugruntowało ostatecznie pierwszoplanową pozycję footballu wśród innych dyscyplin sportowych. Tytuł trzykrotnego mistrza olimpijskiego posiada Anglia, która w latach 1900, 1908 i 1912 wygrywała turnieje finałowe.
Utworzona w 1904 roku Międzynarodowa Federacja Piłki Nożnej (FIFA) skupia obecnie ponad 200 związków krajowych, które zrzeszają blisko 300 milionów graczy i 5 milionów sędziów piłkarskich. Od 1930 roku FIFA patronuje mistrzostwom świata mężczyzn. W pierwszym Mundialu, rozegranym w 1930 roku w Urugwaju zwyciężyła drużyna gospodarzy. Pięciokrotnymi triumfatorami imprezy byli reprezentanci Brazylii (1958, 1962, 1970, 1994, 2002), czterokrotnymi Włosi (1934, 1938, 1982, 2006), a trzykrotnymi gracze niemieccy (1954, 1974, 1990). Mimo iż kobieca piłka nożna ma także długą tradycję (pierwszy klub piłki nożnej kobiet – British Ladies Football Club - powstał w 1884 roku, zaś męski – Sheffield FC – w 1857 roku), to dopiero od 1991 roku rozgrywane są mistrzostwa świata kobiet. Dwukrotnie tytuły mistrzowskie zdobyły zawodniczki reprezentacji USA (1991, 1999) oraz Niemiec (2003, 2007). Począwszy od Igrzysk Olimpijskich w Atlancie (1996) piłka nożna kobiet stała się dyscypliną olimpijską.
Powolna ewolucja
Organizacja działań w grze w piłkę nożną ciągle ewoluuje. W Anglii w latach 1810-1863 w okresie żywiołowej gry, opartej na dużej, indywidualnej improwizacji zawodników, stosowano ustawienie zawodników 1-10 (bramkarz i napastnicy). W 1863 roku powstało ustawienie oparte na dwóch liniach zawodników grających w polu 1-1-9 (bramkarz, obrońca, napastnicy). Ujednolicenie przepisów gry, dokonane w latach 1863-1872, oraz systematyczne podnoszenie poziomu umiejętności gry spowodowało liczne zmiany w sposobach ustawienia zespołów. Najczęściej stosowano ustawienie 1-2-8 lub systemy oparte na trzech liniach: 1-1-1-8; 1-1-2-7 lub 1-2-1-7.
W 1872 roku reprezentacja Szkocji w meczu z Anglią zastosowała nowy wariant ustawienia, a mianowicie 1-2-2-6. W odpowiedzi, w 1883 roku, Anglicy wykorzystali nowy oryginalny system gry, zwany klasycznym lub piramidalnym. Charakteryzował się on ustawieniem zawodników w kształcie piramidy – bramkarz - 2 obrońców - 3 pomocników - 5 napastników (1-2-3-5). Opierał się o wyraźne wzmocnienie linii pomocy i wyrównanie liczby zawodników ofensywnych i defensywnych. Był konsekwencją przepisu o spalonym, który ograniczał działania ofensywne, a ułatwiał bronienie. W tym systemie gra obrońców polegała głównie na działaniach w określonych strefach boiska. Szczególną role spełniał środkowy pomocnik, który był pierwszym zawodnikiem rozgrywającym, kierował grą, decydował o przyspieszeniu lub zwolnieniu akcji, wspierał obrońców i napastników.
W 1925 roku, w związku z malejącym zainteresowaniem meczami piłki nożnej, zmieniono przepis o spalonym. Doprowadziło to do powstania nowego systemu gry zwanego WM lub systemem „trzech obrońców” (1-3-2-2-3). Był on bardzo popularny i stosowany w grze przez około 25 lat. Gra stała się coraz bardziej atrakcyjna, zwielokrotniła się bowiem liczba strzelonych bramek.
Czytaj też:
Pierwszy Mundial. Urugwaj 1930