1 września 1969 roku Muammar al-Kaddafi, 27-letni kapitan armii libijskiej, przeprowadził udany wojskowy zamach stanu przeciwko królowi Libii Idrisowi I. Idris został obalony, a Kaddafi został mianowany przewodniczącym Rady Dowództwa Rewolucyjnego.
Początki
Muammar Kaddafi urodził się w 1942 roku w beduińskiej rodzinie mieszkającej na libijskiej pustyni. Pomimo niewysokiego pochodzenia jego ojciec zadbał, aby syn ukończył dobre szkoły. Kaddafi to wykorzystał, był dobrym uczniem. W 1963 roku ukończył Uniwersytet Libijski, a dwa lata później libijską akademię wojskową w Banghazi. W późniejszym czasie studiował też na wojskowych uczelniach w Wielkiej Brytanii, lecz, jak mówił później, pobyt zagranicą był dla niego rozczarowujący.
Na studiach Kaddafi zapoznał się z ideami panarabizmu, zaczął inspirować się Ruchem Arabskich Nacjonalistów, partią Baas i Bractwem Muzułmańskim, a jego idolem został Gamal Naser - egipski przywódca, który wyrwał swój kraj spod brytyjskiej zależności. W czasach studiów Kaddafi wraz z kolegami założył Ruch Wolnych Oficerów, który sprzeciwiał się władzy króla Idrisa I uważanego w Libii za władcę proizraelskiego. Jego panowanie coraz bardziej nie podobało się zresztą większości Libijczyków.
Zamach stanu
Ruch Wolnych Oficerów został zignorowany przez libijskie służby specjalne, które nie uznały go za zagrożenie. Tymczasem Kaddafi i jego ludzie zupełnie poważnie szykowali się do przejęcia władzy w kraju.
Okazja do przeprowadzenia zamachu stanu nadarzyła się w 1969 roku, kiedy król Idris wyjechał na zagraniczne wakacje do Turcji i Grecji. 1 września Ruch Wolnych Oficerów zajął lotniska, posterunki policji, stacje radiowe i budynki rządowe w Trypolisie i Bengazi. Kaddafi przejął kontrolę nad koszarami Berka w Bengazi, a inny puczysta, Omar Meheisha zajął koszary w Trypolisie i baterie przeciwlotnicze. Aresztowano syna króla Idrisa i zarazem następcę tronu, księcia Hasana as-Sanusi oraz zmuszono go do zrzeczenia się roszczeń do tronu. Muammar Kaddafi nie napotkał w zasadzie żadnego oporu społecznego. Cały zamach stanu odbył się bezkrwawo (król Idris nie powrócił już do Libii; znalazł schronienie w Turcji, gdzie zmarł w 1983 roku).
Niedługo później Muammar Kaddafi ogłosił powstanie Libijskiej Republiki Arabskiej, na czele której stanął. Była to trochę dziwna „mieszanka” łącząca w sobie islam, socjalizm i arabski nacjonalizm, a także wrogość do świata zachodniego.
Idzie nowe (?)
W roku 1970 Kaddafi usunął amerykańskie i brytyjskie bazy wojskowe z kraju oraz wypędził włoskich i żydowskich Libijczyków. Trzy lata później przejął kontrolę nad polami naftowymi należącymi do obcego kapitału. Muammar Kaddafi przywrócił tradycyjne islamskie prawa, takie jak zakaz napojów alkoholowych i hazardu, ale jednocześnie nie zamierzał, wzorem niektórych arabskich krajów, spychać kobiet na margines życia społecznego, więc cieszyły się one w Libii sporymi swobodami. Reformy socjalne Kaddafiego spowodowały znaczna poprawę życia zwykłych Libijczyków.
2 marca 1977 roku Ludowy Kongres Generalny na życzenie Kaddafiego przyjął „Deklarację ustanowienia władzy ludowej”. W jej wyniku rozwiązano Libijską Republikę Arabską która zastąpiło „państwo ludowe” o nazwie Wielka Arabska Libijska Dżamahirijja Ludowo-Socjalistyczna.
Państwo stworzone przez Kaddafiego było od początku izolowane na arenie międzynarodowej. Dyktator faktycznie rządził Libią twardą ręką, lecz jednocześnie chciał wynieść swój kraj do roli „rozgrywającego” na Bliskim Wschodzie. Szansę na wzmocnienie pozycji Libii Kaddafi widział też w nawiązaniu dobrych relacji z państwami Afryki Subsaharyjskiej. Jednocześnie, chcąc zaznaczyć swoją niezależność wobec USA czy ZSRS, Kaddafi został jednym z ważniejszych uczestników spotkań Ruchu Państw Niezaangażowanych.
W latach 80. Zachód obwiniał Kaddafiego o liczne ataki terrorystyczne w Europie. Wobec jego reżimu wysuwano oskarżenia o finansowanie grup terrorystycznych na całym świecie. Pod koniec lat 90. Kaddafi chciał wyprowadzić Libię z międzynarodowej izolacji przekazując Zachodowi dwóch podejrzanych o eksplozję samolotu pasażerskiego nad Lockerbie w Szkocji, która miała miejsce w 1988 roku. W odpowiedzi na ten gest, ONZ zniosła sankcje wobec Libii.
Na początku roku 2011 w krajach arabskich rozpoczęła się seria protestów zwana „arabską wiosną” (wszystko zaczęło się w Tunezji; później protesty przeniosły się do Egiptu i Libii, i innych krajów). Niezadowolenie społeczne wybuchło także w Libii – Kaddafi rządził krajem nieprzerwanie od 1969 roku. Protesty w tym kraju były inspirowane także z zewnątrz, głównie przez Francję. W marcu 2011 roku międzynarodowa koalicja rozpoczęła naloty na twierdzę Kaddafiego, które zaaprobowała nawet ONZ. 20 października 2011 roku tymczasowy rząd Libii ogłosił, że Kaddafi został schwytany i zabity w pobliżu jego rodzinnego miasta Sirte.
Od czasu pozbycia się Kaddafiego sytuacja wewnętrzna Libii zdecydowanie się pogorszyła. Kaddafi, choć uznawany za dyktatora, potrafił utrzymać w ryzach wiele skłóconych ze sobą stronnictw. Po jego śmierci krucha równowaga od razu się rozpadła.
Czytaj też:
Nacjonalizacja Kanału Sueskiego. Jak Egipt "wygrał" z mocarstwamiCzytaj też:
Interwencja sowiecka w Afganistanie. Po co Sowietom była ta wojna?Czytaj też:
Sudan. Zamach czy wojna? O co toczy się gra i jakie interesy ma tam RosjaCzytaj też:
QUIZ: Zimna wojna. Co wiesz o amerykańsko-sowieckiej rywalizacji?