Jak kształtował się układ sił w regionie? Które państwa stanęły przeciwko Izraelowi i w jaki sposób Tel-Awiw się bronił? Przypominamy najbardziej kluczowe wydarzenia.
Wojna izraelsko-arabska 1948-1949
14 maja 1948 roku, dzień przed wygaśnięciem mandatu brytyjskiego, Dawid Ben-Gurion ogłosił „ustanowienie państwa żydowskiego w Eretz-Israel, znanego jako Państwo Izrael”. Żydzi argumentowali swoje prawo do ziemi w Palestynie jako „prawo naturalne i historyczne”.
Na odpowiedź państw arabskich nie trzeba było długo czekać. Już następnego dnia, 15 maja 1948 roku, armie Egiptu, Transjordanii, Iraku, Syrii, Libanu i Arabii Saudyjskiej wkroczyły do Palestyny zajmując południową i wschodnią część kraju (przeznaczoną na państwo arabskie) oraz część Jerozolimy ze Starym Miastem. Choć z początku niewiele wskazywało, że dopiero co powstały Izrael zdoła odeprzeć atak, to on okazał się zwycięzcą. W 1949 roku Liga Arabska podpisała porozumienie z Izraelem. Izrael zyskał około 6 tysięcy kilometrów kwadratowych nowych terenów. W kolejnych latach do Izraela przybywali żydowscy uchodźcy. Do 1951 roku było to 260 tysięcy ludzi, zaś do 1972 roku – kolejne 600 tysięcy osób.
Wojna izraelsko-arabska 1956-1957
Izrael coraz wyraźniej umacniał swoją pozycję. Żydowscy osadnicy mieli pierwszeństwo wobec Arabów, spośród których wielu zostało zmuszonych do opuszczenia żydowskiej części Palestyny. Pogarszająca się sytuacja arabskiej ludności wywoływała coraz większą agresję. Dochodziło do zamachów i ataków na cywilną ludność żydowską. Izraelczycy w odwecie dokonywali nalotów na Palestynę.
Napięcia na linii Izrael – reszta państw arabskich ciągle rosły. Kolejny poważny konflikt wybuchł w 1956 roku.
W 1956 roku prezydent Egiptu Gamal Abdel Naser ogłosił nacjonalizację Kanału Sueskiego, który do tamtej pory kontrolowany był przez Francję i Wielką Brytanię. Krok Nasera spotkał się z potężnym sprzeciwem Londynu i Paryża. Nacjonalizacja oznaczała utratę wpływów finansowych, ale także strategicznych nad ruchem morskim pomiędzy Morzem Śródziemnym a Morzem Czerwonym. Francuzi i Brytyjczycy, w porozumieniu z Izraelem, rozpoczęli interwencję wojskową w Egipcie, chcąc zmusić Nasera do zwrócenia Kanału pod dawną jurysdykcję. Atak na okolice Kanału Sueskiego nie powiódł się. Wobec działań Londynu i Paryża, swój sprzeciw wyrazili Amerykanie oraz Sowieci. Francja i Wielka Brytania zostały zmuszone do wycofania swoich wojsk. Izrael musiał się zaś wycofać z Półwyspu Synaj, Strefy Gazy i okolic zatoki Akaba.
Wojna sześciodniowa 1967
Sytuacja na Bliskim Wschodzie stawała się coraz bardzo skomplikowana. W stosunki pomiędzy Izraelem a Palestyńczykami włączył się m.in. Egipt. Gamal Abdel Naser kazał szkolić palestyńskie jednostki na terenie Egiptu. Ochotnicy ci atakowali później wybrane cele na terenie Izraela.
W 1967 roku po latach wspierania przez Egipt Palestyny oraz w wyniku wielu agresywnych gestów ze strony innych państw arabskich, Izrael rozpoczął prewencyjną wojnę z Egiptem, Syrią i Jordanią. Jak wskazuje jej nazwa, wojna sześciodniowa trwała zaledwie sześć dni (5-10 czerwca 1967). Izrael odniósł w tym konflikcie zwycięstwo zajmując kolejne tereny tj. syryjskie Wzgórza Golan, jordański tzw. Zachodni Brzeg (zachodni brzeg Jordanu), pozostałą część Jerozolimy, egipski półwysep Synaj oraz Strefę Gazy (kontrolowany przez Egipt). Działania wojenne przerwano pod naciskiem ONZ.
Powstanie OWP
W roku 1964 powstała Organizacja Wyzwolenia Palestyny. Karta założycielska OWP mówiła m.in. o powstaniu niezależnej Palestyny oraz, że „obowiązkiem narodowym jest usunięcie syjonistów z Palestyny”. W 1969 roku przewodniczącym OWP został Jasir Arafat.
OWP podnosiła także kwestię tysięcy palestyńskich uchodźców z Izraela. Wielu z nich zamieszkało w Jordanii, lecz po rewolcie, jaką wywołali we wrześniu 1970 roku, zostali zmuszeni do opuszczenia tego kraju. Wielu Palestyńczyków, w tym działacze OWP, wyjechali wówczas do Libanu. Zarówno OWP, jak inne organizacje palestyńskie (np. Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny czy Czarny Wrzesień) były odpowiedzialne za wiele aktów terroru wymierzonych przeciwko Izraelczykom. Metody, jakie stosowali (ataki na obiekty cywilne czy szkolne autobusy) sprawiły, że sympatia świata dla kwestii palestyńskiej znacząco spadła. Jednymi z najgłośniejszych akcji Palestyńczyków wymierzonych w ludność żydowską było porwanie samolotu Sabena Flight 571, masakra na lotnisku Lod oraz atak na olimpijczyków izraelskich podczas Igrzysk w Monachium w 1972 roku.
Wojna Jom Kippur 6-12 października 1973
Wojna Jom Kippur wybuchła w dniu żydowskiego święta Jom Kippur. 6 października 1973 roku wojska egipskie i syryjskie weszły do Izraela z zamiarem odzyskania wcześniej utraconych ziem.
Początkowo zaskoczony Izrael, zdołał jednak odeprzeć atak i wkrótce przeszedł do ofensywy. Armia izraelska wkroczyła do Egiptu i przekroczyła Kanał Sueski. Zatrzymała się dopiero pod naciskiem Rady Bezpieczeństwa ONZ. Działania zbrojne przerwano. Syria odzyskała część Wzgórz Golan, a Egipt Kanał Sueski. W 1979 roku Izrael i Egipt podpisały układ pokojowy. Egipt odzyskał Półwysep Synaj w zamian za uznanie prawa do istnienia przez Izrael. Obydwa kraje nawiązały także stosunki dyplomatyczne. Decyzja Egiptu spotkała się z potężną krytyką w świecie arabskim.
W kolejnych miesiącach wciąż trwały walki pomiędzy OWP a siłami izraelskimi. Bojownicy palestyńscy dopuszczali się kolejnych ataków terrorystycznych. Porozumienie pomiędzy stronami udało się wypracować latem 1981 roku przy mediacji Stanów Zjednoczonych. Rozejm trwał przez około rok.
Izraelska inwazja na Liban 6-11 czerwca 1982
Zawieszenie broni zerwał Izrael po tym, jak jedna z palestyńskich organizacji (niezwiązana jednak z OWP) dokonała próby zamachu na izraelskiego ambasadora w Wielkiej Brytanii.
Izrael dostał wówczas doskonały pretekst do rozprawienia się z OWP. 6 czerwca 1982 roku Izrael dokonał inwazji na Liban, gdzie swoją siedzibę miała organizacja Arafata. Na terenie Libanu doszło do walk pomiędzy Izraelem a Syrią, która sprawowała nad Libanem mandat z ramienia Ligi Państw Arabskich. 11 czerwca podpisano zawieszenie broni. Dzięki mediacjom ze strony ONZ i USA doszło do rozmów pokojowych. Izrael zgodził się wycofać z Libanu do 1985 roku pod warunkiem utworzenia na granicy izraelsko-libańskiej strefy buforowej o szerokości do 10 kilometrów. Strefa ta pozostała pod kontrolą Izraela do 2000 roku. Przywódcy OWP otrzymali natomiast możliwość bezpiecznego wyjazdu do Tunisu.
W trakcie inwazji na Liban Izraelczycy także dopuścili się czynów, które uchodzą za zbrodnie wojenne. Jednym z nich było zabicie nawet trzech tysięcy nieuzbrojonych Palestyńczyków. Człowiekiem odpowiedzialnym za masakrę był, jak się podaje, minister obrony i przyszły premier Ariel Szaron.
Pierwsza intifada 1987
Pierwsze powstanie Palestyńczyków zwane pierwszą intifadą wybuchło w 1987 roku i trwało do roku 1991. Intifada wybuchła spontanicznie będąc wynikiem polityki dyskryminacji Palestyńczyków ze strony Izraela, lecz już rok później kontrolę nad powstaniem przejęła OWP. Zamieszki, w których brała udział głównie młodzież przerodziły się w końcu w zamachy terrorystyczne organizowane przez przywódców OWP przebywających w Tunezji. 15 listopada 1988 roku, rok po wybuchu pierwszej intifady, OWP ogłosiła powstanie państwa palestyńskiego w Algierii. Państwo „Palestyna” nigdy nie zostało uznane na arenie międzynarodowej i nigdy też nie sprawowało kontroli nad żadnym terytorium.
OWP znalazło się w trudnej sytuacji w czasie wojny w Zatoce Perskiej (1990-1991). Arafat udzielił wówczas wsparcia Saddamowi Husajnowi z Iraku oraz opowiedział się przeciwko Stanom Zjednoczonym i kolacji państw arabskich, które popierały USA. Po wojnie Kuwejt zmusił około 200 tysięcy Palestyńczyków do opuszczenia ich kraju. Inne kraje arabskie wycofały swoje poparcie dla OWP, co doprowadziło organizację do potężnego kryzysu.
Sytuacja palestyńskich uchodźców, którzy stanowili na Bliskim Wschodzie coraz większy problem, sprawiła, że Stany Zjednoczone po raz kolejny podjęły się mediacji pomiędzy Izraelem a Palestyną. W październiku 1991 roku rozpoczęła się konferencja pokojowa w Madrycie, w której, w roli mediatorów, wzięli udział przedstawiciele USA, Rosji, Syrii, Libanu i Jordanii.
Porozumienie z Oslo i Waszyngtonu
W styczniu 1993 roku Izrael i OWP wzięli udział w tajnych negocjacjach w Oslo w Norwegii. 9 września tego samego roku Jasir Arafat poinformował rząd Izraela, że uznaje istnienie państwa Izrael. Kilka dni później, 13 września, Arafat oraz premier Izraela Icchak Rabin podpisali w Waszyngtonie porozumienie, które stało się początkiem długiego procesu pokojowego.
Jedną z decyzji po rozmowach w Oslo było powstanie autonomicznej, palestyńskiej władzy rządowej na terenie Palestyny, czyli Autonomii Palestyńskiej. Cieszyła się ona względną swobodą istnienia. Palestyńczycy mogli utworzyć m.in. własną policję i legislaturę. W zamian, władze Autonomii miały promować tolerancję wobec Izraelczyków i uznanie dla ich państwa.
Porozumienie z Oslo dawało nadzieję na ustabilizowanie sytuacji w Palestynie i Izraelu. Jednak wiele palestyńskich organizacji nie porzuciło swojej dotychczasowej aktywności i wciąż dokonywało aktów terroru na terenie Izraela. Z drugiej strony, znaczna część Palestyńczyków była zdania, że to Izrael nie wywiązuje się ze swoich obietnic i dalej ogranicza możliwość palestyńskiego osadnictwa. Napięcia pomiędzy Żydami i Arabami wciąż były bardzo duże.
W lutym 1994 roku Baruch Goldstein zamordował 29 Palestyńczyków i ranił 125 w Jaskini Patriarchów w Hebronie. Wydarzenie to stało się słynne jako masakra w Jaskini Patriarchów. W odpowiedzi na to, palestyńska organizacja Hamas przeprowadziła serię ataków samobójczych na cywilną ludność w Izraelu.
28 września 1995 roku Jasir Arafat i Icchak Rabin podpisali w Waszyngtonie kolejne porozumienie. Dotyczyło ono statusu Zachodniego Brzegu oraz Strefy Gazy. Umowie, którą podpisała OWP sprzeciwiło się wiele palestyńskich organizacji paramilitarnych, w tym Hamas. Umowa z OWP nie podobała się także licznym radykalnie nastawionym Żydom. 4 listopada 1995 roku jeden z żydowskich fundamentalistów zastrzelił premiera Rabina. Na czele rządu stanął wówczas Szimon Peres, który kontynuował politykę Rabina w kwestii porozumienia z OWP. Rok później (w 1996 roku) wybory wygrała partia Likud, na czele której stał Benjamin Netanjahu. Był to znak, że wielu Izraelczykom nie podobała się ugodowa polityka rządów Rabina i Peresa. Likud obiecywał zaostrzenie kursu wobec Autonomii Palestyńskiej. W styczniu 1997 roku siły wojskowe Izraela weszły do Autonomii Palestyńskiej przejmując, de facto, kontrolę nad tym obszarem.
W 2000 roku miał miejsce szczyt w Camp David, którego celem było osiągnięcie porozumienia o „statusie ostatecznym”. Rozmowy załamały się jednak, kiedy Jasir Arafat nie przyjął propozycji przygotowanej przez negocjatorów amerykańskich i izraelskich.
Kiedy okazało się, że wcześniejsze porozumienia dotyczące istnienia Autonomii Palestyńskiej nie zostaną wcielone w życie, Palestyńczycy wywołali kolejne powstanie zwane drugą intifadą, które, de facto, nadal się nie zakończyło.
Czytaj też:
Izrael rozpoczął operację lądową w LibanieCzytaj też:
Armia Izraela: Lider Hezbollahu Hassan Nasrallah nie żyje