W dziejach wzajemnych indyjsko-pakistańskich relacji, podpisany w 1960 roku Traktat o Wodach Indusu zapisał się wyjątkowo pozytywnie. Była to jedna z niewielu inicjatyw, które przyniosły obydwu krajom korzyści, świadcząca jednocześnie, że pokojowa koegzystencja rywali jest możliwa.
Dostęp do wody
Traktat o wodach Indusu podpisano w 1960 roku z inicjatywy Banku Światowego. W jego wyniku rzeki płynące przez Indie i Pakistan podzielono na dwie grupy: wschodnią, w skład której wchodzą rzeki Sutlej, Beas i Ravi, zależne od Indii; oraz zachodnią z rzekami: Indus, Jhelum i Chaneb, które zależne są od Pakistanu.
Traktat obowiązywał przez lata i to pomimo niegasnących, bieżących, głównie granicznych sporów. Nawet, kiedy konflikt między New Delhi i Islamabadem się zaogniał, międzypaństwowy zespół odpowiedzialny za współpracę w kwestii wód, nadal pracował.
Kilka dni temu Indie ogłosiły jednak zawieszenie Traktatu o wodach Indusu. Przyczyną tej decyzji był zamach, do którego doszło z 22 na 23 kwietnia w Kaszmirze, w którym zginęło 26 turystów. Odpowiedzialność za atak przypisano grupie The Resistance Front, powiązanej według Indii z inną pakistańską organizacją (uznawaną za terrorystyczną) Lashkar-e-Taiba. W odpowiedzi na akt terroru, władze Indii ogłosiły, że Traktat o wodach Indusu pozostanie w „zawieszeniu” do czasu, aż Pakistan „wiarygodnie i nieodwołalnie zaprzestanie wspierania transgranicznego terroryzmu”.
Dla Pakistanu groźba zawieszenia czy zerwania traktatu z 1960 roku, oznacza, de facto, wypowiedzenie wojny. Indie kontrolują bowiem zachodnie rzeki, co oznacza, że są w stanie zatamować przepływ wody, co spowoduje odcięcie od niej dużej części pakistańskiego społeczeństwa oraz zahamowanie gospodarki i katastrofę dla rolnictwa.
Niepokoje od 80 lat
Konflikt indyjsko-pakistański należy do najbardziej złożonych oraz długotrwałych sporów w Azji Południowej. Ich geneza sięga 1947 roku, kiedy to po dekolonizacji subkontynentu indyjskiego i odejściu Brytyjczyków powstały dwa niepodległe państwa: hinduistyczne Indie i muzułmański Pakistan. Głównym punktem zapalnym stał się region Dżammu i Kaszmiru, którego status do dziś pozostaje przedmiotem sporu.
Pierwszy konflikt wybuchł tuż po uzyskaniu niepodległości przez oba kraje. W październiku 1947 roku, obawiając się przyłączenia Dżammu i Kaszmiru do Indii, Pakistan wsparł inwazję plemiennych bojowników na ten region. W odpowiedzi maharadża Hari Singh podpisał akt akcesji, włączając księstwo do Indii, co doprowadziło do interwencji militarnej. Walki zakończyły się w styczniu 1949 roku zawieszeniem broni, a terytorium Kaszmiru zostało podzielone wzdłuż tzw. Linii Kontrolnej (tzw. LoC).
Druga wojna indyjsko-pakistańska wybuchła w roku 1965, kiedy Pakistan zainicjował operację „Gibraltar”, mającą na celu wzniecenie powstania w indyjskim Kaszmirze. Indie odpowiedziały pełnoskalową ofensywą, co doprowadziło do intensywnych starć. Doszło wtedy do jednej z największych bitew pancernych od czasów drugiej wojny światowej. Po 17 dniach walk, dzięki mediacji ZSRS i USA, zawarto rozejm, a strony podpisały ostatecznie porozumienie pokojowe zwane Deklaracją Taszkiencką.
Pokój trwał dość krótko. W 1971 roku doszło do wybuchu trzeciej wojny indyjsko-pakistańskiej. Był to najbardziej znaczący konflikt w tym miejscu na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat. W roku 1971 Indie wsparły ruch niepodległościowy w Pakistanie Wschodnim (czyli dzisiejszy Bangladesz). W odpowiedzi Pakistan zaatakował indyjskie lotniska, a Indie przystąpiły do wojny. Konflikt zakończył się kapitulacją sił pakistańskich w Dhace (stolicy Bangladeszu) oraz powstaniem niepodległego Bangladeszu. Ponad 90 tysięcy pakistańskich żołnierzy dostało się do niewoli.
Do następnego konfliktu doszło w 1984 roku, kiedy Indie przeprowadziły operację „Meghdoot”, zajmując strategicznie położony lodowiec Siachen w Himalajach. Pomimo ekstremalnych warunków klimatycznych, obie strony utrzymywały swoje pozycje przez niemal dwie dekady. Zawieszenie broni ogłoszono dopiero w 2003 roku. Obszar ten nadal jest jednym z najwyżej położonych teatrów działań wojennych na świecie.
W 1999 roku z kolei, pakistańscy żołnierze przekroczyli wyznaczoną w 1949 roku Linię Kontrolną, zajmując pozycje w rejonie Kargilu. Indie odpowiedziały zmasowaną ofensywą, odzyskując większość zajętych terenów. Pod wpływem międzynarodowej presji, zwłaszcza ze strony USA, Pakistan został zmuszony do wycofania się, co zakończyło konflikt po dwóch miesiącach.
Na przestrzeni lat dochodziło ponadto do licznych, mniej poważnych, ale wywołujących liczne napięcia sporów, jak np. konflikt o region Kutch w 1965 roku. W latach 2011-2021 trwała ponadto częsta wymiana ognia na Linii Kontrolnej pomiędzy obydwoma stronami.
Konflikt indyjsko-pakistański jest tym gorętszy, z racji tego, że oba kraje posiadają broń jądrową. Co prawda Indie deklarują politykę „braku pierwszego użycia” broni nuklearnej, lecz Pakistan zastrzega sobie prawo do użycia broni jądrowej w odpowiedzi na konwencjonalną agresję.
Przez lata różne podmioty międzynarodowe oraz mocarstwa próbowały wpłynąć na rozwiązanie sytuacji na indyjsko-pakistańskiej granicy. Najważniejszymi porozumieniami były: Układ z Simli w 1972 roku, deklaracja z Lahur z roku 1999 oraz, utrzymujący się w mocy najdłużej, wspomniany Traktat o wodach Indusu z 1960 roku.
Czytaj też:
Operacja "Sindoor”. Atak Indii na Pakistan i eskalacja napięćCzytaj też:
Wojna chińsko-indyjska. Walka o granice czy dominację nad Azją?Czytaj też:
Sowieci w Afganistanie. "Ustawiony" zamach stanu