Porozumienia genewskie podpisane 14 kwietnia 1988 roku w siedzibie ONZ w Genewie to szereg porozumień pomiędzy Afganistanem i Pakistanem. Gwarantami układów były Stany Zjednoczone i Związek Sowiecki.
„Porozumienia w sprawie uregulowania sytuacji dotyczącej Afganistanu” zawierały kilka umów, które dotyczyły m.in.:
- zasad wzajemnych stosunków pomiędzy Afganistanem i Pakistanem, w szczególności nieingerencji w swoje sprawy wewnętrzne;
- gwarancji międzynarodowych, podpisanych przez Związek Sowiecki i Stany Zjednoczone;
- umowy dwustronnej między Pakistanem a Afganistanem w sprawie dobrowolnego powrotu uchodźców afgańskich;
- harmonogramu wycofywania wojsk sowieckich z Afganistanu.
Umowy poświadczone były przez USA i ZSRS. Związek Sowiecki, który pierwsze swoje wojska wycofał już w lutym 1988 roku, kontynuował ten proces. Ostatni Sowieci opuścili Afganistan w lutym 1989 roku.
Sowiecka interwencja w Afganistanie
W 1978 roku wspierany przez Sowietów zamach stanu ustanowił w Afganistanie nowy komunistyczny rząd pod przewodnictwem Nura Mohammada Tarakiego, jednak w 1979 roku drugi zamach stanu obalił jego władzę. Na czele kraju stanął Hafizullah Amin, mniej przychylny Sowietom przywódca muzułmański. W grudniu 1979 roku sowieckie wojska zaatakowały Afganistan, a Amin został zamordowany w wyniku kolejnego zamachu stanu, który był wspierany przez Sowietów. Na miejscu Amina sowieckie KGB „zainstalowało” Babraka Karmala, który rządził w Afganistanie do 1986 roku, kiedy Sowieci zastąpili go Mohammadem Nadżibullahem.
24 grudnia 1979 roku sowieckie wojska powietrznodesantowe zostały zrzucone w kilku ważniejszych afgańskich miastach, w tym w stolicy, Kabulu. 27 grudnia żołnierze sowieccy opanowali pałac prezydencki i zamordowali prezydenta Amina, jego pięcioletniego syna oraz licznych współpracowników. W tym samym czasie siły pancerne ZSRS przekroczyły granicę lądową z Afganistanem i ruszyły w kierunku Kabulu i Kandaharu przez Herat.
Pomimo początkowych zdobyczy armia sowiecka napotkała nieoczekiwany i ostry opór muzułmańskich partyzantów, którzy rozpoczęli dżihad, czyli „świętą wojnę” przeciwko zagranicznym ateistom. Mudżahedini otrzymywali wsparcie z Pakistanu, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Chin. Interwencja w Afganistanie, która miała okazać się szybką i łatwą operacją wojskową, przerodziła się dla Sowietów w morderczy bój o każdy kilometr terytorium.
Mudżahedini, którzy przez wszystkie lata konfliktu byli wspierani przez Stany Zjednoczone, nie byli stroną żadnej z umów podpisanych w kwietniu 1988 roku w Genewie, więc nie zaakceptowali ich treści. Wojna domowa, pomimo wycofania Sowietów, w Afganistanie trwała nadal – muzułmańscy mudżahedini sprzeciwiali się wspieranym wcześniej przez Sowietów siłom Mohammada Nadżibullaha. Ostatecznie reżim Nadżibullaha został obalony w 1992 roku. Do władzy doszli mudżahedini, którzy doprowadzili do islamizacji kraju. Przejęcie przez nich władzy pogrążyło kraj w kolejnym, wieloletnim konflikcie, którego pokłosie wciąż obserwuje się w Afganistanie.
Konflikt z lat 1979-1988 kosztował życie około milion cywilów oraz (łącznie) 125 tysięcy żołnierzy wszystkich stron. Sytuacja gospodarcza Afganistanu stała się katastrofalna.
Znaczenie Afganistanu
Od początku XIX wieku Afganistan był niczym „geopolityczny pionek” w tak zwanej „Wielkiej Grze” pomiędzy imperiami carskiej Rosji i Wielkiej Brytanii. Obawiając się, że ekspansja Rosji w Azji Środkowej niebezpiecznie zbliży ją do granicy Indii, brytyjskiego „klejnotu w Koronie”, Wielka Brytania stoczyła trzy wojny w Afganistanie, aby utrzymać bufor przed rosyjską inwazją.
Ani rewolucja rosyjska z 1917 roku, ani koniec brytyjskich rządów kolonialnych w Indiach nie zmieniły geopolitycznego znaczenia Afganistanu. W 1919 roku, w którym Afgańczycy uzyskali niepodległość, Związek Sowiecki stał się pierwszym krajem, który nawiązał stosunki dyplomatyczne z Afganistanem, który z kolei był jednym z pierwszych, które formalnie uznały rząd bolszewicki.
W kolejnych dziesięcioleciach ZSRS udzielał neutralnemu Afganistanowi pomocy zarówno gospodarczej, jak militarnej. Nawet kiedy imperium brytyjskie, w wyniku dekolonizacji kolejnych terytoriów, upadło po II wojnie światowej, Afganistan nie przestawał być ważnym, strategicznym punktem na mapie Azji.
Czytaj też:
Nadzieja Afganistanu umarła dawno temu. Ahmad Szah Masud „Lew Pandższiru”Czytaj też:
Jak uciec z nieludzkiej ziemi? Ewakuacja Polaków ze Związku SowieckiegoCzytaj też:
Kim Philby. Najsłynniejszy sowiecki szpieg na szczytach brytyjskiego wywiadu