Ekspansja turecka na Bałkanach zadecydowała o powstaniu Pogranicza Wojskowego (Vojna Krajina) zamieszkiwanego przez uciekinierów spod władzy półksiężyca. Była to ludność mieszana etnicznie, a do oddziałów trafiali ludzie o rozmaitych umiejętnościach i doświadczeniu. W miejscowościach nadmorskich sprawnie budowali jednostki morskie zabierające do 50 wioślarzy – wojowników uzbrojonych w broń strzelecką i białą. Nazywano ich uskokami, gdyż zbiegli (uskoczyli) z terenów islamskich. Łodzie uskoków, przypominające kozackie czajki, szybko stały się postrachem Adriatyku.
Analogia do Kozaków z kresów dawnej Rzeczypospolitej nie jest przypadkowa – uskocy prowadzili podobny tryb życia jak mieszkańcy Dzikich Pól. Tak jak oni znajdowali się w stanie permanentnej wojny z imperium osmańskim i utrzymywali się z tego, co sami zdobyli. Uznawali luźne zwierzchnictwo władz z Wiednia, ale nie zwracali uwagi na rozkazy wydawane przez dowódców niepochodzących z ich wyboru. A że zamieszkiwali pogranicze, przylgnęła do nich nazwa graniczarów.
Kres ich świetności przyniosły austriackie zwycięstwa nad Turcją. W 1754 r. cesarzowa Maria Teresa ograniczyła swobody uskoków. W zmienionej sytuacji politycznej pogranicze przestało spełniać dotychczasową funkcję i bitnych graniczarów przeznaczono do innych zadań: tłumili powstania w obrębie monarchii, walczyli również na innych frontach. Zlikwidowano dawny samorząd, ale przetrwała wolność religijna i osobista.
Zniesienie pańszczyzny w 1848 r., powstanie konstytucyjnych i dualistycznych Austro-Węgier (1867) oraz wprowadzenie powszechnej służby wojskowej (1868) zadecydowały o losach Pogranicza Wojskowego. Region stał się anachronizmem i w 1871 r. zapadła decyzja o demilitaryzacji prowincji i Pogranicze Wojskowe połączono z Chorwacją i Slawonią.
Pod koniec XIX w. ludność prawosławna na terenie Pogranicza Wojskowego stanowiła 47 proc. mieszkańców. Dane nie były jednak kompletne, nie obejmowały bowiem ludności prawosławnej uznającej zwierzchnictwo Rzymu ani małżeństw mieszanych. Obszar osadnictwa graniczarów sięgał aż do Adriatyku i Kvarneru, a przy granicy z Bośnią przewaga ludności prawosławnej była zdecydowana. Tereny zamieszkiwane przez Serbów chorwackich przylegały do prawosławnych enklaw w Bośni i tworzyły serbską wyspę w środku przyszłej Jugosławii. Czasy królestwa Karadjordjeviciów i druga wojna światowa namnożyły wzajemne krzywdy, które za czasów komunistycznych rządów Josifa Broza-Tity pozostawały w uśpieniu.
Rewolucja kołków
Według spisu z 1981 r. ludność prawosławna stanowiła ponad 70 proc. tamtejszej populacji, a enklawa przylegała do terenów zamieszkanych przez Serbów bośniackich. Miało to określone konsekwencje, które ujawniły się w chwili rozpadu Jugosławii.
Dalsze rozpowszechnianie artykułu tylko za zgodą wydawcy tygodnika Do Rzeczy.
Regulamin i warunki licencjonowania materiałów prasowych.
