Bitwa pod Dubienką rozegrała się 18 lipca 1792 roku. Naprzeciwko siebie stanęły wojska polskie liczące 8 tysięcy żołnierzy pod dowództwem Tadeusza Kościuszki oraz licząca 25 tysięcy ludzi armia rosyjska dowodzona przez Michaiła Kachowskiego.

Przed bitwą

3 maja 1791 roku w czasie obrad Sejmu Wielkiego uchwalona została Konstytucja 3 Maja. Była to ostatnia próba naprawy ustroju Rzeczpospolitej. Reforma ta, gdyby miała szansę wejść w życie, mogłaby uzdrowić ustrój w kraju. Niestety zawiązana niedługo potem przez zdrajców Polski konfederacja targowicka spowodowała, że Rosja, pod pretekstem obrony ustroju Rzeczpospolitej, wkroczyła zbrojnie na jej terytorium. Petersburg nie wypowiedział Polsce wojny, dając tym zresztą wyraźnie do zrozumienia, że działania wojsk rosyjskich mają na celu tylko „przywrócenie porządku” na terenie ich „protektoratu”. W oczach Rosji Rzeczpospolita nie była już suwerennym krajem.

Do pierwszych walk w wojnie w obronie Konstytucji doszło w maju 1792 roku. Początkowo wojska Rzeczpospolitej ponosiły liczne klęski i były zmuszane do wycofywania się z terenu Litwy w kierunku Warszawy. Sytuacja wyglądała trochę inaczej na froncie ukraińskim. Tam wojska polskie radziły sobie nieco lepiej. 18 czerwca 1792 roku doszło do zwycięskiej dla Polski bitwy pod Zieleńcami, w czasie której dowodził książę Józef Poniatowski.

Po tej bitwie siły polskie zostały rozlokowane na wysokości Bugu, gdzie miała przebiegać linia obrony. Książę Poniatowski dysponujący armią w liczbie 25 tysięcy ludzi rozciągnął siły wzdłuż rzeki. Pod Świeżem znalazły się oddziały pod dowództwem Poniatowskiego, między Uhruskiem a Sidliszczem jednostki dowodzone przez Michała Wielhorskiego, zaś pod Uchańką stanęły wojska dowodzone przez Tadeusza Kościuszkę.

Przyszły przywódca insurekcji chciał rozłożyć swoje siły (około 8 tysięcy ludzi) pod Dubienką, gdzie spodziewał się głównego ataku Rosjan. Nie mylił się. Dowodzący wojskami rosyjskimi generał Michaił Kachowski chciał zaatakować Polaków pod Dubienką, rozbić ich i wejść tym samym na tyły głównych sił polskich i ostatecznie je zniszczyć. Atakując Kościuszkę, pozorowano jednocześnie ataki na oddziały Poniatowskiego i Wielhorskiego, aby ci nie mogli ruszyć na odsiecz Kościuszce.

Bitwa pod Dubienką

Wojska Kościuszki stały pomiędzy Uchańką a Dubienką, na wzgórzu, mając z jednej strony las, a z drugiej skarpę i bagnistą łąkę oraz granicę z Austrią. Bitwa rozpoczęła się po południu 18 lipca 1792 roku. Około godziny 15:30 Kachowski pierwszy uderzył na wojska polskie.

Ludzie Kościuszki dzielnie odpierali kolejne rosyjskie natarcia (Rosja miała ponad trzykrotną przewagę liczebną). Polacy wybrali dobre miejsce do obrony. Grząski teren powodował, że ataki Rosjan były nieskuteczne lub utrudnione. Kiedy dla Kachowskiego stało się jasne, że bagno uniemożliwia jego ludziom zdobycie przewagi, wydał rozkaz obejścia polskich oddziałów i zaatakowanie ich od tyłu. Aby ten manewr wykonać, Rosjanie musieli wejść na terytorium austriackie. To zaskoczyło Kościuszkę, który nie spodziewał się natarcia od tej strony.

Polskie oddziały poszły na moment z rozsypkę, lecz chwilę później ponownie ruszyły do ataku. Rosjanie jeszcze kilka razy próbowali Polaków zaskoczyć, lecz bez skutku. Sytuacja zmieniła się dopiero około godziny 20:00. Rosjanie zdołali rozbić część polskich sił na prawym skrzydle i odparli kontratak. Wojska polskie ponownie się rozsypały i choć Kościuszko próbował raz jeszcze sformować szyki, nie zdołał zebrać wszystkich swoich ludzi. W końcu, wobec przewagi wroga i sporych strat, Polacy dali rozkaz do odwrotu. Oddziały Kościuszki zaczęły wycofywać się w ustalonym porządku opuszczając pole bitwy.

W bitwie pod Dubienką Polacy stracili 650 zabitych, rannych i jeńców, oraz 6 dział, natomiast Rosjanie około 500 zabitych i rannych, ponad 640 koni i 14 jeńców. Ludzie Kościuszki zadali wrogom spore straty, lecz z powodu przeważającej siły Rosjan, nie zdołali ich pokonać. Bitwa pod Dubienką stała się początkiem legendy Tadeusza Kościuszki.

Czytaj też:
Bitwa pod Raszynem. Bitwa, która dała Polakom nadziejęCzytaj też:
Konfederacja targowicka. Najwyższa zdrada. Czy zdrajców spotkała kara?Czytaj też:
Konstytucja 3 maja. Nasz narodowy powód do dumy