Sobór trydencki był odpowiedzią na szerzącą się od początku XVI wieku reformację. Wszystko zaczęło się od wystąpień Marcina Lutra w roku 1517 i 1520. Kościół Katolicki nie potrafił od razu odpowiedzieć na zarzuty, jakie stawiał mu Luter oraz jego zwolennicy. Zanim papież i biskupi zdecydowali się na stosowną wobec reformacji reakcję minęło wiele lat.

Pierwszy sobór został zwołany przez papieża Pawła III w 1537 roku w Mantui, lecz jego datę przekładano i ostatecznie nie doszedł on do skutku. Sobór odłożono na czas nieokreślony, lecz papież Paweł III się nie poddawał. Widząc coraz większą konieczność zwołania soboru powszechnego Kościoła, bullą z dnia 22 maja 1542 roku zwołał sobór do Trydentu, po czym wysłał do miasta swoich legatów. Na wezwanie papieża biskupi nie od razu jednak przybyli – w tym czasie trwała bowiem wojna pomiędzy cesarzem Karolem V Habsburgiem i Turcją a Francją. Po pół roku papież swoich legatów odwołał i ponownie przełożył datę rozpoczęcia soboru.

Sytuacja w Europie stawała się coraz trudniejsza. Cesarz postanowił, nie czekając na decyzje Kościoła, samodzielnie porozumieć się z mieszkającymi w Cesarstwie protestantami obiecując im wolność religijną i zwołanie dla nich powszechnego synodu. Paweł III, obawiając się schizmy w Kościele, wysłał do cesarza swojego legata (który notabene był jego wnukiem), Aleksandra Farnese, który miał przekonać go, aby zgodził się na zwołanie soboru powszechnego i zaprzestał układów z protestantami. Karol V i Paweł III zawarli porozumienie. Sobór mógł się w końcu rozpocząć.

19 listopada 1544 roku papież wydał bullę Laetare Ierusalem (łac. Raduj się Jerozolimo!), która zapowiadała zwołanie soboru powszechnego Kościoła Katolickiego. Celami przyszłego soboru było: potępienie herezji, odnowienie dyscypliny kościelnej i poprawa obyczajów oraz wprowadzenie pokoju w całym Kościele

Sobór trydencki

Obrady soboru trydenckiego rozpoczęły się 13 grudnia 1545 roku. W początkowych obradach wzięło udział tylko 66 duchownych, głównie z Hiszpanii i Włoch. Mała liczba uczestników powodowała, że niektórzy podważali powszechność zwołanego soboru, jednak Kościół uznaje sobór trydencki za 19. sobór powszechny.

Obrady soboru bywały bardzo burzliwe. Wśród uczestników ścierały się różne poglądy i między innymi z tego właśnie względu sobór trwał przez tak długi okres czasu, gdyż (z przerwami) przez aż 18 lat. W 1547 roku obrady przeniesiono do Bolonii i zawieszono je na czas nieokreślony. Podjęto je ponownie w 1551 roku.

Pierwsza faza soboru trydenckiego trwała od 13 grudnia 1545 roku do 11 marca 1547 roku. Odbywała się ona za pontyfikatu Pawła III. Uchwalono wówczas ważne założenia doktrynalne Kościoła, takie jak dekret mówiący, że Tradycja jest równorzędnym z Biblią źródłem wiary, a także dekret o usprawiedliwieniu. Przyjęto także m.in. dekret o akceptowaniu i stosowaniu nicejskiego symbolu wiary, o przyjęciu ksiąg świętych i tradycji apostolskich, o grzechu pierworodnym, o sakramentach i o reformie kleru.

Kolejny etap obrad określa się jako etap boloński. Trwał on od 21 kwietnia 1547 roku do 17 września 1549 roku. Obrady zostały przeniesione z Trydentu do Bolonii z powodu epidemii, która wybuchła w pierwszym z wymienionych miast. W czasie tej fazy nie podjęto żadnych uchwał. Po półtora roku wszystkim biskupom zezwolono na powrót do swoich diecezji, a obrady soboru odłożono na czas późniejszy.

Trzeci etap, a faktycznie dopiero drugi etap „prawdziwych” obrad miał miejsce od 1 maja 1551 roku do 28 kwietnia 1552 roku. Ogłoszono wówczas dekrety o Eucharystii oraz o sakramencie pokuty i namaszczenia chorych. W kwietniu 1552 roku obrady ponownie zawieszono. Wznowiono je zaś dopiero po dziesięciu latach – 18 stycznia 1562 roku.

Trzecia faza soboru (obrad soborowych) trwała do 4 grudnia 1563 roku, kiedy sobór się zakończył. Sesje te odbywały się za pontyfikatu papieża Piusa IV. Podczas prac obradujący zajęli się m.in. kwestią definicji Eucharystii, sakramentu kapłaństwa, małżeństwa oraz czyśćca. Podjęto decyzję o przyjęciu indeksu ksiąg zakazanych, uchwalono dekret o odpustach, wyborze potraw, postach i dniach świątecznych. Przyjęto ponadto m.in. dekret o Komunii pod dwiema postaciami oraz komunii dzieci, zatwierdzono naukę i kanony Najświętszej ofiary Mszy Świętej, naukę o sakramentach święceń. Zatwierdzono także szereg reform Kościoła (m.in. przyjęto, że biskupi mają obowiązek głoszenia słowa Bożego, odprawiania synodów, nauczania i wizytowania podlegających im parafii). Sobór trydencki nakazał tworzenie seminariów duchownych (pierwszym było seminarium w Mediolanie, które utworzył Karol Boromeusz), a także przyjął zasady klauzuli zakonnej.

Sobór trydencki potwierdzał istnienie wszystkich siedmiu sakramentów, obecność Jezusa Chrystusa w ofierze Mszy Świętej oraz istnienie wolnej woli człowieka. W jego trakcie potępiono predestynację, czyli przekonanie, że każdy człowiek rodzi się już z własnym przeznaczeniem do zbawienia lub potępienia (co głosił kalwinizm), a także nauki głoszone przez Marcina Lutra.

To, co przez lata (aż do dziś) wywołuje gorące protesty przeciwników Kościoła narodziło się również podczas soboru trydenckiego. Chodzi o indeks ksiąg zakazanych (ogłoszony w 1559 roku) oraz Święte Oficjum (Kongregację Kardynalską Świętej Rzymskiej i Powszechnej Inkwizycji). Jego zadaniem był nadzór nad pracą sądów inkwizycyjnych i walka z reformacją.

Sobór wprowadzał także różne reformy administracyjne. Zgodzono się na wydawanie Pisma Świętego zwanego Wulgatą (jest to tłumaczenie Biblii na łacinę dokonane przez Hieronima ze Strydonu w latach 382-406). Wprowadzono nakaz prowadzenia ksiąg metrykalnych, czyli rejestru ślubów, chrztów i pogrzebów. Zgodzono się na wprowadzenie języków narodowych w czytaniach (modlitwy miały być odmawiane nadal po łacinie). Zobowiązano biskupów i księży do przebywania na terenach podległych im diecezji i parafii.

Sobór trydencki uporządkował wiele spraw Kościoła, na które dotąd nie zwracano niekiedy dostatecznej uwagi. Niestety, pomimo reform, jedności Kościoła nie udało się uratować. Spory religijne w Europie i różnice doktrynalne pomiędzy katolikami a luteranami (kalwinami) stawały się coraz głębsze, co doprowadziło w końcu do wybuchu kolejnych konfliktów religijnych.

Czytaj też:
Indeks Ksiąg Zakazanych. Czy aby na pewno były takie zakazane?Czytaj też:
Marcin Luter. Szarlatan czy reformator?Czytaj też:
Męczennicy z Gorkum. Prześladowani katolicy, pokłosie reformacji w Holandii