Mikołaj Kopernik – twórca heliocentrycznego modelu Układu Słonecznego. Astronom, matematyk, lekarz, dyplomata, prawnik, kartograf, strateg wojskowy, doktor prawa kanonicznego. Człowiek niezwykle uzdolniony, jedna z najważniejszych postaci w polskiej historii. Jednak… czy Mikołaj Kopernik był w ogóle Polakiem?
Od lat, co jakiś czas, pojawiają się dyskusje, jakiej narodowości był Mikołaj Kopernik. Mikołaj Kopernik to postać, o której przynależność narodową toczą spór Polacy i Niemcy. To oczywiste – każdy chciałby mieć, w panteonie ludzi zasłużonych dla kraju – kogoś takiego jak Kopernik. Niemcy jednak nie mają do Kopernika większych „praw”. Choć astronom mówił na co dzień po niemiecku, to język polski także znał, a do tego był poddanym polskiego króla. Czy można powiedzieć, że Kopernik był Polakiem? Choć trudno przykładać dzisiejszą definicję „narodu” i „narodowości” do czasów średniowiecza czy renesansu, to mimo wszystko możemy stwierdzić, że Kopernik to Polak, a jego dokonania i życie to nasze polskie dziedzictwo.
Kopernik – wykształcenie
Mikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 roku w Toruniu. Jego ojcem był Mikołaj, a matką Barbara z wpływowej rodziny Watzenrode. Mikołaj miał brata i dwie siostry. Rodzina Koperników pochodziła prawdopodobnie z Krakowa. Ojciec przyszłego astronoma był bogatym kupcem krakowskim, który około 1458 roku przeniósł się do Torunia i tam założył rodzinę. Ojciec Mikołaja zmarł wcześnie. Rodziną zaopiekował się brat matki, biskup Łukasz Watzenrode. Dzięki jego pomocy Mikołaj i jego rodzeństwo mogli się kształcić.
Kopernik uczył się początkowo w kościele św. Janów w Toruniu, później przeniósł się do Włocławka. W roku 1491 roku Mikołaj i jego brat Andrzej rozpoczęli studia na Akademii Krakowskiej, gdzie pobierali nauki pod okiem najbardziej znamienitych ówcześnie matematyków i astronomów. Mikołaj prawdopodobnie w tym czasie otrzymał niższe święcenia kapłańskie i w 1495 roku został kanonikiem warmińskim, ale stanowisko to objął prawdopodobnie dopiero dwa lata później.
Tutaj rodzi się pytanie, czy Mikołaj Kopernik był księdzem. Często mówi się, że skoro miał święcenia kapłańskie, to znaczy, że został duchownym. Mikołaj Kopernik miał jednak wyłącznie święcenia niższe, a więc nie był księdzem w dzisiejszym rozumieniu tego słowa. Święcenia wyglądały wówczas inaczej, niż obecnie. Kopernik księdzem więc nie był. Być może otrzymał, co najwyżej, święcenia subdiakonatu, co oznaczałoby, że obowiązywał go celibat i był zobowiązany do modlitwy brewiarzowej, lecz wciąż nie oznaczało to bycia księdzem.
Mikołaj Kopernik faktycznie pełnił funkcje kanonika, lecz do tego nie trzeba było mieć święceń kapłańskich. Kanonik był kimś w rodzaju administratora dóbr.
W 1495 roku obaj bracia, Mikołaj i Andrzej, wyjechali do Włoch, aby, po Krakowie, kontynuować studia. Studiowali na Uniwersytecie w Bolonii. Mikołaj pobierał nauki z różnych dziedzin, m.in. matematyki, astronomii, geografii, sztuki i prawa. W 1500 roku przebywał krótko w Rzymie, a rok później, po uzyskaniu zgody kapituły warmińskiej, studiować zaczął (medycynę i filologię grecką) na kolejnej włoskiej uczelni – na Uniwersytecie w Padwie. Doktorat z prawa kanonicznego Kopernik bronił zaś w 1503 roku na Uniwersytecie w Ferrarze.
Kopernik – kariera
Mikołaj Kopernik powrócił do Polski w połowie 1503 roku i zajął się swoimi obowiązkami jako kanonik warmiński. Cztery lata później został skierowany do Lidzbarka, gdzie towarzyszył swemu wujowi, biskupowi warmińskiemu Łukaszowi Watzenrode. Mikołaj brał udział w różnych misjach dyplomatycznych, m.in. do Prus Królewskich. Był też obecny, jako przedstawiciel swojego wuja, na koronacji Zygmunta Starego na Wawelu w styczniu 1507 roku. W czasie pobytu w Lidzbarku Kopernik sporządził mapy Prus i Warmii oraz zajął się tłumaczeniem z greki pism bizantyńskiego historyka Teofilakta Symokatty.
Mniej więcej w tym czasie wuj Mikołaja zaproponował mu objęcie po nim biskupstwa warmińskiego. Objęcie biskupstwa oznaczałoby konieczność przyjęcia wyższych święceń kapłańskich, a tego Kopernik prawdopodobnie nie chciał. Odmówił wówczas wujowi, gdyż chciał poświęcić się nauce, a nie karierze kościelnej. Mogła być to przyczyna konfliktu pomiędzy nim a Watzenrode. Niedługo później Mikołaj Kopernik wyjechał do Fromborka, gdzie został kanclerzem kapituły, którym był do 1512 roku. Po rezygnacji został administratorem dóbr kapituły i przeniósł się do Olsztyna, który na kolejne lata stał się jego siedzibą.
W czasie wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519-1521 Mikołaj Kopernik brał udział w negocjacjach z Zakonem Krzyżackim. W styczniu 1520 roku – kiedy przebywał we Fromborku – miasto zostało napadnięte przez Krzyżaków. W kolejnych miesiącach to Mikołaj Kopernik był odpowiedzialny za obronę zamków i miast warmińskich przed wojskami krzyżackimi. Jeszcze w tym samym roku Kopernik współdowodził obroną Olsztyna przed Krzyżakami. Miasto udało się uratować.
Kanclerzem kapituły warmińskiej Kopernik został ponownie w latach 1524-1525 i później w 1529 roku. Był także posłem na sejmiku warmińskim, w czasie którego potępił reformację.
Pracy naukowej Mikołaj Kopernik mógł poświęcić się zwłaszcza podczas pobytu we Fromborku, gdzie ponownie zamieszkał na początku lat 20. Oprócz wypełnienia obowiązków administracyjnych i prowadzenia badań naukowych, Kopernik pracował także jako lekarz.
W owym czasie Mikołaj Kopernik pisać zaczął pracę z zakresu astronomii, sformułował też teorię heliocentryczną, mówiącą o tym, iż Słońce znajduje się w centrum naszego Układu Słonecznego, a Ziemia i inne planety krążą wokół niego. Teoria Mikołaja Kopernika została wkrótce poznana w Niemczech. Pod koniec 1542 roku Kopernik oddał do druku w Wittenberdze swoje największe dzieło „De revolutionibus orbium coelestium” („O obrotach sfer niebieskich”).
Pod koniec 1542 roku Mikołaj Kopernik doznał udaru, w wyniku którego doznał częściowego paraliżu i utracił mowę. Podobno, według legendy, dzień przed śmiercią dotarła do Kopernika jego książka i zarazem dzieło życia. Mikołaj Kopernik zmarł w drugiej połowie maja 1543 roku we Fromborku.
Mikołaj Kopernik całe życie żył bardzo skromnie. Zgromadził jednak wiele cennych książek, które po jego śmierci trafiły do księgozbioru kapituły warmińskiej. Niestety biblioteka ta została splądrowana przez Szwedów w 1626 roku. Należące do Kopernika tomy przechowywane są obecnie głównie na Uniwersytecie w Uppsali.
Mikołaj Kopernik został prawdopodobnie pochowany we Fromborku, ale jego grób przez lata nie był zidentyfikowany. Miejsce pochówku słynnego astronoma odnaleziono dopiero w roku 2005. Według wszelkiego prawdopodobieństwa Kopernik został pochowany w katedrze we Fromborku. Po przeprowadzeniu badań szczątków, ponowny pochówek Mikołaja Kopernika odbył się 19 lutego 2010 roku.
W roku 2021 obraz Jana Matejki „Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem” (namalowany w 1873 roku) został wystawiony gościnnie w National Gallery w Londynie. Było to najchętniej oglądane dzieło wystawione w tej galerii w tamtym czasie.
Mikołaj Kopernik stał się bohaterem i „motywem” wielu dziełu sztuk: obrazów, filmów, wierszy. Jego imieniem nazwano także kilka obiektów astronomicznych (krater na Marsie, krater na Księżycu, gwiazdę z Gwiazdozbioru Raka oraz planetoidę), a także przełęcz i górę w masywie górskim na wyspie Spitsbergen w Norwegii.
Czytaj też:
Matejko i KopernikCzytaj też:
Indeks Ksiąg Zakazanych. Czy aby na pewno były takie zakazane?Czytaj też:
QUIZ: Mikołaj Kopernik. Fakty i mity z życia astronoma. Zmierzysz się z nimi?Czytaj też:
QUIZ: Wielkie odkrycia geograficzne. Czy wiesz, co odkryli najwięksi podróżnicy?