Leszek Biały urodził się w 1184 lub 1185 roku. Jego ojcem był książę Kazimierz Sprawiedliwy, a matką Helena księżniczka znojemska. Ojciec Leszka zmarł, kiedy ten miał dziesięć lat.
Władzę w księstwie krakowskim objęła regencja, w skład której weszli matka Leszka Białego, wojewoda krakowski Mikołaj Gryfita i biskup krakowski Pełka. Na władzę małoletniego bratanka nie zgodził się jednak Mieszko III Stary (brat Kazimierza Sprawiedliwego), który zaczął gromadzić wojsko i swoich zwolenników chcąc odbić księstwo krakowskie.
Wojna rozpoczęła się w 1195 roku. 13 września 1195 roku miała miejsce bitwa nad Mozgawą. Wojska księstwa krakowskiego, po początkowych niepowodzeniach, zwyciężyły siły skupione wokół Mieszka. Na kila lat sytuacja uspokoiła się.
Trzy lata później doszło do umowy pomiędzy radą regencyjną a Mieszkiem III. W jej wyniku Mieszko uzyskał księstwo krakowskie (dzielnicę senioralną). W zamian Leszek miał otrzymać część Małopolski oraz Kujawy, które cztery lata wcześniej mu odebrano.
Książę-senior
Po śmierci Mieszka III w 1202 roku władcą dzielnicy senioralnej został przez krótki czas jego syn, Władysław Laskonogi, jednak około 1206-1210 księciem-seniorem został ponownie Leszek Biały, choć walki o książęcy tron w Krakowie trwały jeszcze w kolejnych latach.
Leszek Biały prowadził aktywną politykę na Rusi Halickiej, gdzie chciał obsadzić przychylnego sobie władcę. Wojna trwała wiele lat. Ostatecznie Ruś dostała się w ręce króla Węgier Andrzeja II, a Leszek doprowadził do ślubu jego syna Kolomana ze swoją córką Salomeą.
W 1210 roku pretensje do księstwa krakowskiego wysunął najstarszy żyjący Piast, Mieszko Plątonogi (syn Władysława Wygnańca). Dość niespodziewanie dla innych Piastów, Plątonogiego poparł sam papież Innocenty III, choć wcześniej Rzym wystawił dokument, w którym to Leszek został uznany za prawowitego władcę w Krakowie.
Tego samego roku Kościół krakowski zorganizował synod w Borzykowej, gdzie piastowscy książęta mieli rozstrzygnąć spór o dzielnicę senioralną. Przybyli nań Leszek Biały, jego brat Konrad Mazowiecki, Kazimierz I Opolski (syn Mieszka Plątonogiego) oraz Henryk Brodaty. W czasie, kiedy w Borzykowej książęta ustalili, że do Rzymu wysłane zostanie poselstwo, które będzie miało wyjaśnić decyzję papieża, sam Mieszko Plątonogi przyjechał do Krakowa, gdzie bez przeszkód objął rządy. Jego panowanie nie trwało jednak długo, bo w 1211 roku zmarł. Najstarszym Piastem został wtedy Henryk Brodaty, ale miał on w owym czasie inne sprawy na głowie i władza w dzielnicy senioralnej w owym czasie nie interesowała go tak bardzo.
Leszek Biały miał na uwadze także kwestię chrystianizacji Prus. Zainteresował tą sprawą swego brata Konrada, a także Henryka Brodatego i Władysława Laskonogiego. Początkowo organizowano pokojowe misje chrystianizacyjne, ale nie odnosiły one żadnych skutków. Pierwsza wspólna wyprawa zbrojna na Prusy miała miejsce w 1222 roku, ale również nie zakończyła się sukcesem.
Spotkania piastowskich książąt były okazją do podpisania układu na przeżycie (układ w Sądowlu) pomiędzy Leszkiem Białym a Władysławem Laskonogim. Ten książę, który przeżyje drugiego, miał zjednoczyć Wielkopolskę i Małopolskę. W 1218 roku Leszek Biały przyjął tytuł „dux Poloniae”.
W 1225 roku pretensje do dzielnicy senioralnej zaczął rościć Henryk Brodaty. Kiedy jednak ruszył zbrojnie na Kraków, jego ziemie zostały zaatakowane przez landgrafa turyńskiego, co zmusiło go do wycofania z ziemi krakowskiej.
Zjazd w Gąsawie
Kolejne spotkanie piastowskich książąt miało ustalić przynależność dzielnicy senioralnej oraz kwestię sukcesji w księstwie wielkopolskim (Władysław Laskonogi nie miał dzieci, więc, jak mówił układ, w przypadku jego śmierci, Leszek miał przejąć jego ziemie).
W listopadzie 1227 roku książęta przybyli do Gąsawy. Z nieznanych przyczyn na zjeździe w Gąsawie nie pojawił się Laskonogi. Przybyli zaś Leszek Biały, Władysław Odonic, Henryk Brodaty i Konrad Mazowiecki. Wtedy doszło do tragedii.
24 listopada 1227 roku namiestnik Pomorza Gdańskiego, Świętopełk napadł na Leszka Białego i Henryka Brodatego, kiedy ci przebywali akurat w łaźni (według niektórych przekazów Henryk Brodaty miał zostać zaatakowany, kiedy jeszcze spał). Najprawdopodobniej dwaj Piastowie zostali zdradzeni przez Odonica. Henryka uratował, z poświęceniem własnego życia, jeden z rycerzy.
Leszek miał mniej szczęścia. Kiedy uciekał z łaźni, dorwał konia po czym ruszył w stronę wsi Marcinkowo. Ludzie Świętopełka dopadli go jednak i zamordowali. Leszek Biały zginął 24 listopada 1227 roku. Na początku grudnia książę został pochowany w katedrze na Wawelu. Jego grób nie przetrwał do czasów współczesnych.
Leszek miał prawdopodobnie dwie żony. Pierwsza jest nieznaną z imienia córką władcy łuckiego Ingwara. Drugą żoną Leszka Białego była zaś Grzymisława, córka księcia Jarosława. Z Grzymisławą Leszek Biały miał dwoje dzieci: Salomeę i Bolesława Wstydliwego.
Morderstwo zostało zaplanowane przez Świętopełka i być może Odonica, którzy mieli swoje plany względem podziału władzy na polskich ziemiach.
Władysław Odonic, którego stryjem był bezdzietny Laskonogi, liczył, że kiedy Leszek Biały zginie, to stryj odda Wielkopolskę jemu. Świętopełk chciał zaś wyzwolić się spod zależności od „seniora”, czyli księcia, który włada księstwem krakowskim. Śmierć Leszka Białego rozchwiała – i tak niestabilną – sytuację w księstwach piastowskich.
Czytaj też:
Zjazd w Krakowie i uczta u Wierzynka. Dyplomacja Kazimierza Wielkiego w praktyceCzytaj też:
Jaćwingowie i sen Leszka Czarnego. Historia ukryta w obrazie