Do starożytnych i średniowiecznych bibliotek podróżowano nawet z odległych zakątków świata. Najsłynniejszą i największą znaną biblioteką jest Biblioteka Aleksandryjska, lecz inne książnice odgrywały również ogromną rolę w rozwoju państw, w jakich powstawały.

Oto kilka największych i najznamienitszych bibliotek, które od wieków już nie istnieją.

1. Biblioteka Asurbanipala w Niniwie

Najstarsza znana biblioteka na świecie została założona w VII wieku p.n.e. dla władcy Asyrii Asurbanipala (Aszurbanipala). Znajdowała się ona w Niniwie, stolicy państwa asyryjskiego (dzisiejszy Irak) i zawierała około 30 tysięcy tabliczek zapisanych pismem klinowym, uporządkowanych tematycznie. Większość tekstów stanowiły dokumenty. Pozostałe to teksty religijne, naukowe oraz dzieła literackie, m.in. „Epos o Gilgameszu”.

Asurbanipal uchodził za wybitnego, wykształconego i ambitnego władcę. Najprawdopodobniej zbiory w bibliotece zostały zgromadzona z jego rozkazu. Wiele z dzieł przechowywanych w Niniwie zostało zagrabionych w czasie podbojów i pochodzą m.in. z Babilonii. Biblioteka Asurbanipala została odkryta w połowie XIX wieku w czasie badań archeologicznych. Większość tabliczek znajduje się obecnie w British Museum w Londynie.

Co ciekawe, chociaż Asurbanipal zdobył wiele tablic w wyniku grabienia podbitych terenów, sam obawiał się kradzieży. Napis na jednej z tabliczek głosi bowiem, że jeśli ktoś ukradnie jego tablice, bogowie „powalą go” oraz „wymażą jego imię i jego potomstwo z powierzchni ziemi”.

2. Biblioteka Aleksandryjska

Po śmierci Aleksandra Wielkiego w 323 roku p.n.e. kontrolę nad Egiptem przejął jego były dowódca Ptolemeusz I Soter (jeden z diadochów). Za jego panowania Aleksandria stała się centrum nauki i kultury świata starożytnego. Z rozkazu Ptolemeusza wybudowano Latarnię Morską na Faros – jeden z siedmiu Cudów Świata.

W Aleksandrii utworzono Muzeum Aleksandryjskie (Muzejon) i Bibliotekę, w której przechowywano (według różnych źródeł) do 700 tysięcy zwojów, które zawierały dzieła literackie oraz dokumenty z zakresu historii, prawa, matematyki i nauk ścisłych. Biblioteka przyciągała myślicieli i badaczy z całego świata. Wielu z nich pobierało na miejscu stypendia, które fundował władca. W Bibliotece Aleksandryjskiej pracowali m.in. Euklides, Heron z Aleksandrii i Archimedes.

Przyjęło się twierdzić, że Biblioteka Aleksandryjska została zniszczona w wyniku wielkiego pożaru. Część badaczy twierdzi, że stało się to z rozkazu Juliusza Cezara (lub też całkiem nieumyślnie w czasie walk w mieście). Inni twierdzą, że winni są muzułmanie, a kolejni, że Biblioteka została zniszczona przez chrześcijan. Prawdopodobnie upadek Biblioteki w Aleksandrii, który nastąpił ostatecznie w III wieku, spowodowało wiele czynników, w tym stopniowy brak zainteresowania kulturą hellenistyczną oraz niewłaściwa opieka nad zbiorami. Do dzisiaj nie ustalono także dokładnej lokalizacji Biblioteki.

3. Biblioteka Pergamońska

Biblioteka Pergamońska została zbudowana w III wieku p.n.e. przez członków dynastii Attalidów w Pergamonie (dziś Turcja). Prace nad jej stworzeniem zapoczątkował król Attalos I Soter. W jej murach mieściły się cztery pomieszczenia, które skrywały około 200 tysięcy zwojów.

Według Pliniusza Starszego Biblioteka Pergamońska była poważną konkurencją dla Biblioteki Aleksandryjskiej. Obie instytucje chciały zgromadzić jak największą liczbę zwojów, do tego stopnia, że Ptolemeusze z Egiptu mieli wstrzymać dostawy papirusu do Pergamonu, co z kolei spowodowało wynalezienie pergaminu (nazwa pochodzi, rzecz jasna, od nazwy miasta). Biblioteka podupadała powoli. Za panowania Marka Antoniusza wywieziono z niej znaczną część zbiorów. Przestała istnieć około II wieku n.e.

4. Willa Papirusów

Willa Papirusów znajdowała się w Herkulanum, w domu teścia Juliusza Cezara – konsula Lucjusza Kalpurniusza Pizona Cezoninusa. Zbiory Lucjusza zawierały około 2 tysiące zwojów. Kiedy w roku 79 nastąpił wybuch Wezuwiusza, całe Herkulanum (jak bardziej słynne pobliskie Pompeje) zostały zasypane grubą warstwą popiołów. Ten los nie ominął także Willi Papirusów i przechowywanych tam zwojów. Paradoksalnie – zasypane przez wieki papirusy przetrwały aż do czasu odkrycia Herkulanum i Pompejów w XVIII wieku. Od lat próbuje się odczytać teksty zachowane na zwojach. Wiele z nich pozostało jeszcze nieodszyfrowanych.

5. Biblioteki na Forum Trajana

Około 112 roku cesarz rzymski Trajan zakończył budowę rozległego, wielofunkcyjnego kompleksu budynków w samym sercu Rzymu. Forum Trajana szczyciło się placami, targowiskami i świątyniami. Znajdowała się tam również jedna z najsłynniejszych bibliotek starożytności – Biblioteka Ulpia.

Składała się ona z dwóch identycznych gmachów – odpowiednio dla zbiorów w języku greckim i po łacinie, które były przedzielone dziedzińcem, na którym znajdowała się kolumna Trajana. Obie biblioteki skrywały około 20 tysięcy zwojów i były bardzo bogato wyposażone. Upadek ich działalności nastąpił wraz z najazdami na Rzym, jakie miały miejsce w V wieku.

6. Biblioteka Celsusa

Biblioteka Celsusa powstała około 115-117 roku jako miejsce pochówku oraz ku czci Tyberiusza Juliusza Celsusa Polemenusa. Została wybudowana przez syna Celsusa, konsula Gajusza Juliusza Akwilę. W Bibliotece przechowywano około 12 tysięcy zwojów.

Fasada budynku stoi do dziś; została częściowo zrekonstruowana w latach 70. XX wieku i jest udostępniona turystom. Do Biblioteki prowadziły, wciąż zachowane, schody. Znajdowały się tam również cztery posągi cnót: Sofia (mądrość), Areté (Cnota), Ennoia (Myśl) i Episteme (Wiedza). Dzisiaj w Bibliotece Celsusa oglądać można ich kopie. Oryginały przechowywane są w Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu.

7. Biblioteka Królewska w Konstantynopolu

Jeszcze tysiąc lat po upadku Cesarstwa Rzymskiego, nad Bosforem kwitła kultura klasyczna. Mieszkańcy Konstantynopola i Cesarstwa Bizantyńskiego czuli się bezpośrednimi spadkobiercami Rzymu – w końcu nie bez powodu nazywali siebie Rzymianami (Romaioi)

W Konstantynopolu znajdowała się jedna z najsłynniejszych bibliotek starożytności, która przetrwała cały okres średniowiecza i wiele historycznych zawieruch, aż do upadku Miasta w 1453 roku. Była do Biblioteka Królewska w Konstantynopolu, gdzie znajdowało się nawet 120 tysięcy zwojów oraz pism. Największych szkód Biblioteka doznała w roku 1204 po złupieniu Konstantynopola przez armię łacinników z czwartej krucjaty.

8. Dom Mądrości

Dom Mądrości to pierwsza akademia arabska założona na początku IX wieku w Bagdadzie za panowania dynastii Abbasydów. Miejsce to skupiało się wokół potężnej biblioteki, gdzie można było znaleźć perskie, indyjskie i greckie rękopisy dotyczące matematyki, astronomii, nauk ścisłych, medycyny i filozofii. Dom Mądrości przyciągał myślicieli z całego Bliskiego Wschodu. Przez kilkaset lat była to intelektualna stolica islamu. Dom Mądrości upadł w 1258 roku po ataku Mongołów, którzy zniszczyli niemal wszystkie zbiory topiąc je w rzece Tygrys.

Czytaj też:
Siedem Cudów Świata, czyli starożytna turystykaCzytaj też:
Neolityczna Malta. Ggantija – druga najstarsza świątynia świataCzytaj też:
Truso. Zanim powstał Gdańsk. Osada Wikingów na Żuławach