W 1301 roku, kiedy królem Polski był władca z dynastii Przemyślidów, Wacław II, na jego prośbę, Krzyżacy ruszyli na pomoc mieszkańcom Gdańska, których zaatakował władca Rugii Wisław II. Po pokonaniu wroga zakonnicy wycofali się zgodnie z umową z miasta i wrócili na swoje tereny. Niedługo później Zakon Krzyżacki nie zadowolił się jednak takim układem. Krzyżacy pragnęli kontroli nad ważnym miastem portowym, które było jednym z kluczowych miejsc w całym basenie Morza Bałtyckiego. Gdańsk będący pod panowaniem polskich władców stanowił dla Zakonu rosnący problem. Jak się jednak miało okazać, Gdańsk stanowił łakomy kąsek także dla innych.

Układy

U progu XIV wieku na Pomorze Gdańskim ścierały się różne wpływy. Władysław Łokietek, jako książę sandomierski, także zainteresowany był panowaniem nad Gdańskiem. W tamtym czasie w mieście nadal dość silne było stronnictwo proczeskie skupione wokół roku Święców. Nie byli oni przychylni Łokietkowi, gdyż ten odmówił zwrotu kosztów, jakie ród ten poniósł w czasie ataku Rugijczyków w 1301 roku, ponieważ sam nawet takich środków nie posiadał.

Sytuację wykorzystał margrabia brandenburski Otton IV, który pojawił się wtedy w Gdańsku. Obiecał on, że spłaci długi Święców. Otrzymawszy tę propozycję Święcowie przekonali gdańszczan, że Łokietek nie jest dobrym władcą, gdyż faworyzuje obcych kupców. Najlepszym wyborem miał być Otton. Gdańszczanie przystali na to. Tym samym na początku września 1308 roku Brandenburgia przejęła władzę w Gdańsku, a jej wojska weszły do miasta wpuszczone przez mieszkańców.

Bunt polskiej załogi

Pomimo starań Święców, nie wszyscy gdańszczanie byli zadowoleni z rządów Brandenburczyków. Władysław Łokietek był jednak daleko, a dodatkowo zajmowały go sprawy na Rusi, więc nie mógłby w tamtej chwili ruszyć zbrojnie na Pomorze. Nie wiedząc, jak pozbyć się obcej władzy w mieście, namiestnik księcia Łokietka, sędzia Bogusza ruszył jednak do obozu księcia, aby zapytać, co władca radzi zrobić. Władysław odpowiedział, że daje zgodę na skierowanie prośby do Krzyżaków, aby ci wysłali zbrojnych, którzy wyrzucą Brandenburczyków z Gdańska. Zaznaczył przy tym, że Krzyżacy mogą otrzymać tylko połowę gdańskiego grodu jako swoją tymczasową siedzibę; druga połowa miała pozostać w polskich rękach.

Bogusza wyjechał do Elbląga, gdzie negocjował z Krzyżakami umowę. Trzeba zaznaczyć, że Zakon uchodził w tamtym czasie za przychylny Łokietkowi, więc nikomu nie przyszło do głowy, że sojusznik może za chwilę zerwać podpisane niedawno porozumienie.

Rzeź Gdańska

Krajowy mistrz zakonny wysłał na Pomorze oddział pod dowództwem Guntera von Schwarzburga. Na wieść o przybyciu Krzyżaków, Brandenburczycy wycofali się z Gdańska bez walki. Zakonnicy wkroczyli jednak za miejskie mury zajmując gród.

W chwili wycofania się Brandenburczyków, ich obecność w mieście właściwie bezzasadna. Sędzia Bogusza domagał się opuszczenia przez Krzyżaków Gdańska, ale siły jakimi dysponował były zbyt małe, aby ich do tego skłonić. Zakon wykorzystał moment słabości i nieobecność Władysława Łokietka. Krzyżacy zajęli nie tylko cały gród, ale opanowali też miasto.

13 listopada 1308 roku Gdańsk znalazł się w krzyżackich rękach. Mimo, że i tak kontrolowali sytuację, postanowili uderzyć na polską załogę. Zbrojni zostali zabici i aresztowani. Kiedy ich spacyfikowano, Krzyżacy ruszyli w gdańskie uliczki siejąc postrach wśród mieszkańców. Miasto zostało splądrowane i podpalone. Jeszcze tego samego dnia krzyżacki oddział ruszył dalej, do Tczewa, które to miasto także zostało ograbione i spalone.

Liczba ofiar rzezi nie jest znana. Przed sądem papieskim, który zebrał się po powołaniu przez papieża Klemensa V komisji do zbadania rzezi Gdańska, strona polska wskazywała, że Krzyżacy wymordowali 10 tysięcy ludzi (jednak tyle osób nie mieszkało nawet wówczas w mieście). Zakon konsekwentnie odrzucał wszelkie zarzuty. Współcześnie szacuje się, że zginęło wówczas około tysiąc osób.

Rzeź Gdańska był to początek krwawych walk pomiędzy Zakonem Krzyżackim i Polską, które trwały kolejne 200 lat, aż do sekularyzacji Zakonu. Rzeź Gdańska stała się symbolem krzyżackiej zdrady.

Czytaj też:
Godny korony królów. Bolko II - Mały wielki książęCzytaj też:
Bitwa pod Płowcami. Zapobiegła rozbiorowi Polski?Czytaj też:
Przypieczętowanie Grunwaldu. Bitwa pod Koronowem przypominała turniej rycerski