Etruskowie to ludność, o której wciąż wiemy bardzo niewiele. Stworzyli oni pierwszą cywilizację miejską na terenie Italii, mieli bogate życie duchowe oraz rozwiniętą kulturę. Z czasem zupełnie zniknęli w żywiole rzymskim. Kim byli Etruskowie? Jaką wytworzyli kulturę? W co wierzyli?
Etruskowie – skąd pochodzili?
Choć Etruskowie pozostawili po sobie wiele zabytków, a archeolodzy co jakiś czas wciąż natrafiają na pamiątki z czasów, w których Etruskowie panowali w Italii, dzieje tego ludu wciąż pozostają okryte mgłą. O pochodzeniu Etrusków dyskutujemy zresztą nie tylko współcześnie. Spór o to, kim Etruskowie byli toczono już… w starożytnym Rzymie.
Słowo „Etruskowie” to określenie współczesne. Etruskowie sami siebie, w języku etruskim nazywali bowiem Rasenna lub Rasna. Zamieszkiwali oni północą Italię (Etrurię) od VII wieku p.n.e. do około I wieku n.e. Nigdy nie stworzyli jednego, scentralizowanego państwa. Władza poszczególnych możnych koncentrowała się natomiast wokół miast – na wzór greckich miast-państw. Etruskowie byli niejako pośrednikami pomiędzy Grecją a Rzymem.
Skąd Etruskowie wzięli się w Italii? Na temat istnieje kilka teorii. Dwie najpopularniejsze to teorie allochtoniczna i autochtoniczna.
Według najbardziej rozpowszechnionej tezy Etruskowie mieli przybyć do Italii z terenów Azji Mniejszej. Inne teorie mówią o tym, że Etruskowie pochodzą znad Morza Egejskiego i mają „przedgreckie” korzenie lub, że są potomkami żyjącego w XIII wieku p.n.e. ludu Tursza parającego się piractwem. Według stanu dzisiejszej wiedzy, najprawdopodobniej około roku 1000 p.n.e. Etruskowie osiedlili się w Italii. Tam „zmieszali się” z autochtoniczną ludnością tworząc nową grupę etniczną, która wytworzyła też własną kulturę.
Niektórzy badacze skłaniają się jednak mimo wszystko ku tezie, że Etruskowie byli tak naprawdę ludnością autochtoniczną Italii i zamieszkiwali ją, zanim pojawili się tam ludy indoeuropejskie. Sugerował to już Dionizos z Helikarnasu żyjący na początku I wieku n.e. Tezę tę potwierdzać mają przeprowadzone badania genetyczne, które ustalają moment rozejścia się genomu mieszkańców dzisiejszej Turcji oraz Etrusków na 5 tysięcy lat wcześniej, co wyklucza teorię o migracji Etrusków.
Etruskowie – państwo i kultura
Państwo Etrusków (Tyrrenów) osiągnęło największą potęgę około 600-475 roku p.n.e. Władali wówczas terenami nad Morzem Tyrreńskim, większą częścią Italii i Kampanii, a czasowo także na Rzymem. Etruskowie stworzyli system dobrze rozwiniętych miast-państw. Najważniejsze z nich to Caere, Veii, Tarquinii, Vulci, Volterrae. Wpływ na rozwój kultury etruskiej miała kultura Villanova. Etruskowie pozostawali zresztą pod silnymi wpływami kultury greckiej (Grecy posiadali w Italii liczne kolonie).
Etruskie miasta tworzyły związek zwany lukomią etruską. W jego skład wchodziło prawdopodobnie dwanaście miast. Początkowo panowali tam królowie. Za czasem monarchia przekształciła się w republikę arystokratyczną, której przewodzili urzędnicy zmieniający się co rok, np. zilath, porównywany do rzymskiego pretora oraz marniu (porównywany do edyla). W czasie wojny Etruskowie wybierali wspólnego dowódcę – zilath mechl rasnal, którego za czasów rzymskiej Republiki zwano praetor Etruriae.
Początek upadku państwa datuje się na rok 474 p.n.e, kiedy miała miejsce bitwa morska pod Kyme. W starciu tym Etruskowie zostali pokonani przez siły dowodzone przez tyrana Geli i Syrakuz, Hierona I. W kolejnych latach wpływy Etrusków kurczyły się. W 283 roku p.n.e., po bitwie nad Jeziorem Wadymońskim, dostali się oni natomiast ostatecznie pod władzę Rzymu.
Etruskowie z czasem ulegli „zromanizowaniu”. Choć wciąż posiadali pewną niezależność, współistnieli w ścisłym związku z miastem nad Tybrem. Obywatelstwo rzymskie Etruskowie otrzymali w 89 roku p.n.e. w podzięce za wierność w czasie tzw. wojny ze sprzymierzeńcami, którą toczyła Republika Rzymska. Choć wiele rzymskich rodów szczyciło się później etruskimi korzeniami, to sami Etruskowie, de facto, przestali istnieć, „rozpływając się” zupełnie w rzymskim żywiole
Religia i język Etrusków
Mówiąc o korzeniach starożytnego Rzymu wskazuje się najczęściej na Grecję. Porównuje się grecki i rzymski panteon bóstw czy nawiązuje do greckiej czy rzymskiej filozofii. Bardzo często zapomina się jednak o Etruskach, od których Rzymianie zaczerpnęli wiele elementów adaptując je do swojej kultury, sztuki i nauki. Istnieje wiele hipotez na temat tego, co Rzymianie zapożyczyli od Etrusków. Najczęściej mówi się o rytuałach, takich jak wróżenie z wnętrzności zwierząt oraz gwiazd, a także triumf, który wodzowie odbywali po zwycięskich kampaniach wojennych. Być może Rzymianie wzorowali się na Etruskach także w kwestii urządzenia państwa, odznakach czy w kwestii ubioru. Od starożytnego ludu Etrusków pochodzić mają również, przywoływanani często, liktorzy, krzesła kurulne czy toga praetexta.
Religia, jaką wyznawali Etruskowie nie jest dokładnie znana. Z pewnością dużą wagę przykładali oni do wróżbiarstwa oraz wierzyli w życie pozagrobowe. Etruskowie mieli bogów „własnych” oraz „zapożyczonych”. Do tych drugich należał m.in. Apollo czy Dionizos. W ich rodzimym panteonie zasiadali np. bóg światła Tinia, jego małżonka bogini Uni, bogini mądrości i sztuki Menrva, bogini losu Nortia, bóg podziemi Mantus czy duchy opiekuńcze zwane Lares.
Język ludności Etrurii wciąż pozostaje niepoznany. Zachowało się, co prawda, ponad 8 tysięcy etruskich dwujęzycznych inskrypcji, lecz w zdecydowanej większości są to napisy nagrobkowe, głównie imiona, tak więc trudno na ich podstawie poznać cały język. Większą wartość poznawczą prezentują zaledwie tylko trzy etruskie teksty: Cippus Perusinus, tabliczka gliniana z Kapui, i bandaże pochodzące z rozprutych lnianych zwojów ksiąg, którymi owinięta była tzw. mumia z Zagrzebia, które datuje się na V-II wiek p.n.e. Istnieje hipoteza, że język etruski był pokrewny z tzw. językami przedgreckimi, zwłaszcza z językiem pochodzącym z wyspy Lemnos, który jednakże również pozostaje nieodszyfrowany.
Choć wiemy, że Etruskowie stworzyli bardzo rozwiniętą cywilizację, wciąż wiemy o nich bardzo mało. Wiadomo, że znali dość dobrze medycynę (jako jedni z pierwszych zwracali uwagę na dbanie o zęby), potrafili wznosić skomplikowane budowle oraz znali się na irygacji czy osuszaniu terenów. Mieszkańcy Etrurii znali też astronomię. Za początek dnia uznawali południe, a ich kalendarz podzielony był na miesiące księżycowe.
Jak funkcjonowało etruskie społeczeństwo? Nie ma na ten temat zbyt wielu informacji. Wiadomo jednak, że etruskie kobiety cieszyły się w swoim kraju dużą swobodą. Wraz z mężczyznami brały udział w przyjęciach, mogły oglądać zawody sportowe czy igrzyska. Ich status był, jednym słowem, dużo wyższy niż w Rzymie, gdzie przez kolejne dziesiątki (setki) lat kobiety stały na uboczu życia społecznego i nie miały wstępu do wielu miejsc, gdzie gromadzili się mężczyźni.
Etruskowie dzielili się na arystokrację i prosty lud, do którego zaliczano np. rzemieślników, górników i służbę. Wśród Etrusków żyli też lautanie, czyli wyzwoleńcy (byli niewolnicy) oraz tzw. etera, czyli cudzoziemcy (zwani też pielgrzymami, gośćmi).
Czytaj też:
Osiem najstarszych budowli na świecie. Te miejsca robią wrażenieCzytaj też:
Republika umarła w idy marcowe. Zabójstwo Juliusza CezaraCzytaj też:
QUIZ: Ave Caesar! Co wiesz o Juliuszu Cezarze?