Napoleon Orda to jeden z ciekawszych polskich twórców. W latach 1840-1880 odbył wiele artystycznych podróży. Odwiedził Francję, Nadrenię, Hiszpanię i Portugalię. Przemierzył też znaczne obszary Polski: tereny guberni grodzieńskiej, wołyńskiej, mińskiej, kowieńskiej, witebskiej, wileńskiej i mohylewskiej, a także Wielkie Księstwo Poznańskie, Prusy Zachodnie i Galicję.
Napoleon Orda – emigracja
Napoleon Mateusz Tadeusz Orda urodził się 11 lutego 1807 roku w Worocewiczach. Był synem Michała Ordy (marszałka powiatu kobryńskiego) i Józefy z Butrymowiczów. Imię otrzymał, jak łatwo się domyślić, na cześć Napoleona Bonaparte.
Orda uczęszczał do szkoły w Świsłoczy, później studiował matematykę na Uniwersytecie Wileńskim, lecz nie ukończył uczelni z powodu aresztowania przez władze rosyjskie. Napoleon działał w tym czasie w konspiracyjnej, polskiej organizacji niepodległościowej. Po roku wyszedł na wolność. W 1830 roku Napoleon Orda brał udział w powstaniu listopadowym. Za odwagę w czasie bitwy pod Kockiem został odznaczony Złotem Krzyżem Virtuti Militari, a także awansowany do stopnia kapitana. Po powstaniu listopadowym Orda musiał uciekać z kraju. Do Paryża dotarł na pieszo.
We Francji Orda poznał innych Polaków przebywających już na emigracji, m.in. Fryderyka Chopina. Chopin z kolei zapoznał Ordę ze swym przyjacielem Franciszkiem Lisztem. Od obydwu młody Orda uczył się gry na fortepianie. W 1833 roku rozpoczął też lekcje rysunku. Jego nauczycielem był Pierre Girard.
Malarz polskich Kresów
Orda zaczął wkrótce dużo podróżować. W czasie wojaży wiele malował. Zajmowały go głównie pejzaże.
W Paryżu Orda prowadził Dom Komisowy, później został też dyrektorem Opery Włoskiej. Działał wśród francuskiej Polonii. Kiedy jednak car Aleksander II ogłosił amnestię dla powstańców listopadowych, Napoleon Orda zdecydował się wrócić do kraju. W 1862 roku Orda zamieszkał w Wierzchowni, został guwernerem u generała Adama Rzewuskiego. W tym czasie jego największą pasją stało się uwiecznienie na płótnach i papierze pejzaży polskich Kresów.
Od 1872 roku odbywał regularne podróże po kolejnych regionach dawnej Polski wschodniej. Napoleon Orda utrwalał zabytkowe miejsca, budowle oraz pejzaże. Wszystkie „portretowane” przez siebie miejsca Orda opisywał – tym większa jest ich wartość, zwłaszcza z dzisiejszej perspektywy. Wielu z tych miejsc od dawna już bowiem nie zobaczymy.
„Orda zwracał uwagę nie tylko na malowniczość portretowanych miejsc, ale przede wszystkim na znaczenie malowanych motywów, stąd w jego dorobku jest wiele widoków miejsc ważnych ze względów historycznych lub patriotycznych. Nie ograniczał się wyłącznie do architektury sakralnej, reprezentacyjnej czy malowniczych ruin, uwieczniał również obiekty przemysłowe – fabryki, cukrownie, młyny czy folusze. Zerwał także z dotychczasowym kanonem piękna wymagającym upiększania, skoncentrował się na malarskiej prawdzie i nie pomijał żadnych szpecących architekturę detali. W przemyślany sposób podchodził do kwestii kolorystyki, starając się uchwycić barwy charakterystyczne dla danego miejsca”. (Urszula Kozakowska-Zaucha, Muzeum Narodowe w Krakowie).
Znawcy wytykają niekiedy pracom Napoleona Ordy pewne niedostatki warsztatowe. Artysta ten miał jednak niewiarygodną pasję tworzenia i czuł, że stoi przed nim zadanie, które z całych sił starał się zrealizować. Mając już 70 lat dalej przemierzał wschodnie tereny Polski, bryczką, wozem, a często pieszo, chcąc zobaczyć jak najwięcej i jak najwięcej uwiecznić dla potomnych.
Za jego życia ukazał się jeszcze „Album widoków historycznych Polski poświęcony Rodakom”. Już sam tytuł tej pracy wskazuje dla kogo Orda całe życie niemal pracował.
Napoleon Orda zmarł 26 kwietnia 1883 roku w Warszawie. Został pochowany w Janowie koło Kobrynia. W 1980 roku, w czasie budowy szkoły, miejsce to, jak cały cmentarz, zostało zniszczone. Pomnik Napoleona Ordy odsłonięto dopiero w 1997 roku w Janowie.
Czytaj też:
"Noc": Maks Gierymski. Niedoceniony, wielki malarzCzytaj też:
Canaletto. Gdyby nie jego obrazy, jak wyglądałaby dziś Warszawa?Czytaj też:
Wiosna w polskim malarstwie. Wybraliśmy najpiękniejsze obrazyCzytaj też:
QUIZ: Ważne chwile na dziełach Jana Matejki. Sprawdź, czy wiesz, o jakie chodzi