Haka jest dzisiaj słynna na całym świecie. Dla mieszkańców Nowej Zelandii haka to bardzo ważny element dziedzictwa narodowego. Wykonuje się go nie tylko podczas meczów czy festiwali folklorystycznych. Haka jest wciąż żywa wśród Nowozelendczyków. Tańczy się ją też podczas wesel, a nawet pogrzebów. Taniec ten poznają już nawet bardzo małe dzieci.
Haka – skąd się wzięła?
Haka kojarzona jest dzisiaj w zasadzie wyłącznie z maoryskim tańcem wojennym. Tak naprawdę jednak słowem „haka” Maorysi określali kiedyś każdy rodzaj tańca. Hakę wykonywali zarówno mężczyźni, jak kobiety. Okazją ku temu było świętowanie ważnych uroczystości, ceremonia powitania gości, zaślubiny, pochówki.
Według niektórych badaczy haka nie ma wcale wojennej genezy. Pierwotnie był to taniec radosny, dziękczynny, „celebracja życia”. Z czasem haka przybrała różne formy, stając się m.in. tańcem zagrzewającym wojowników do walki czy tańcem wykonywanym podczas ceremonii pogrzebowych.
W przypadku haki wojennej wszyscy wojownicy tańczyli ją trzymając w rękach broń. Ten zwyczaj istniał do XIX wieku. W trakcie występu tancerze stoją w przysiadzie, uderzają rytmicznie dłońmi o uda, przedramiona i tors, tupią, wykrzywiają twarz, wysuwają język. Wojowników prowadzi zazwyczaj jedna osoba, która intonuje śpiew i okrzyki. Hakę wojenną wykonują zazwyczaj tylko mężczyźni; czasem w trakcie tańca dołączają do nich kobiety.
Ewolucja
Pierwsi Europejczycy mieli okazję zobaczyć Maorysów tańczących hakę w drugiej połowie XVIII wieku. Na podróżnikach zrobiła ona wielkie wrażenie. Joseph Banks, który towarzyszył Jamesowi Cookowi w pierwszej podróży do Nowej Zelandii w 1769 roku pisał:
„Pieśń wojenna i taniec składają się z różnych wykrzywień kończyn, podczas których język jest często wysuwany niewiarygodnie daleko, a orbity oczu są tak powiększone, że wokół tęczówki wyraźnie widać biały krąg. Krótko mówiąc, nie jest pominięte nic, co może sprawić, że wygląd wojownika będzie przerażający (…)”.
Haka uważana była za taniec pogański, toteż misjonarze, którzy przybyli do Nowej Zelandii w XIX wieku próbowali wykorzenić tę tradycję wśród Maorysów. Protestanccy brytyjscy misjonarze chcieli nawet wydania zakazu tańca haka oraz zastąpienia go pobożnymi, wykonywanymi chóralnie hymnami. Te próby nie powiodły się.
Pozycja haki uległa znacznej poprawie, kiedy Maorysi zaprezentowali swój taniec wojenny przed księciem Edynburga Alfredem (drugi syn królowej Wiktorii), kiedy w 1869 roku odwiedził on Nową Zelandię. Gazeta „The Wellington Independent” pisała wówczas: „Podniecenie Maorysów staje się nie do opanowania. Gestykulują, tańczą, rzucają bronią w powietrze, krzyczą jak wypuszczone na wolność diabły. Ale całe te zaciekłe wrzaski mają przyjazny charakter: witają księcia”.
Haka zaczęła być znana na całym świecie, kiedy w latach 1888-1889 nowozelandzka drużyna piłkarska odbyła tournée po Wielkiej Brytanii. Przed każdym meczem piłkarze wykonywali swój tradycyjny wojenny taniec, co wywołało prawdziwą furorę wśród widzów. Tradycję tę kontynuuje, od 1905 roku, nowozelandzka drużyna rugby zwana All Blacks.
Ka Mate
Dzięki nowozelandzkim rugbystom najbardziej znanym rodzajem haki stała się haka zwana „Ka Mate”, czyli „To jest śmierć”. Powstała ona na początku XIX wieku, a jej twórcą był przywódca plemienia Ngāti Toa, Te Rauparaha (1760-1849). Słowa tej haki mówią o walce Te Rauparahy z wrogim plemieniem, któremu przewodził „kudłaty człowiek” oraz o podstępie, jakiego wódz plemienia Ngāti Toa użył, aby przechytrzyć swoich przeciwników, co sprawiło, że na nowo „wzeszło słońce”.
Przez lata członkowie plemienia Ngāti Toa toczyli bój prawny o możliwość używania przez innych haki, którą uznawali za swoje dziedzictwo i własność intelektualną. Byli oni zdania, że Ka Mate wykonuje bez szacunku i na użytek komercyjny (pojawiała się ona w reklamach i filmach bez zgody plemienia). Ugodę pomiędzy członkami plemienia a rządem Nowej Zelandii i nowozelandzkim związkiem rugby podpisano w 2012 roku.
Od lat w całej Nowej Zelandii prowadzi się naukę haki w szkołach oraz wojsku. Prócz rugbystów, przed meczami międzynarodowymi hakę wykonują też m.in. nowozelandzcy koszykarze.
Na fali popularności haki także inne polinezyjskie ludy powróciły do swoich tradycyjnych tańców. Wojenne tańce wykonują obecnie m.in. piłkarze z Tonga, Fidżi, Samoa czy Hawajów.
Czytaj też:
Polinezyjczycy też odkryli Amerykę. Jak z Tajwanu dotarli do "Nowego Świata"?Czytaj też:
Jan Kubary. Etnograf-samouk, pionier, podróżnik. Niezwykły życiorysCzytaj też:
Nan Madol. Wenecja Pacyfiku. Tajemnicze miasto na wodzieCzytaj też:
QUIZ: Polacy na obcej ziemi. Odkrywcy, naukowcy, żołnierze. Słyszałeś o wszystkich?