Wysoko w Andach Inkowie zbudowali niezwykłe imperium, które rządziło populacją około 12 milionów ludzi. Nie znali pisma, lecz stworzyli rozbudowany system rządów. Rozwój państwa Inków opierał się w dużej mierze na robotach publicznych i zmyślnym systemie rolniczym.
Cesarz i konkwistador
Atahualpa doszedł do władzy w 1532 roku, kiedy po pięciu latach walk pokonał swojego przyrodniego brata, Huascara w bitwie pod Cuzco. Nie zdołał zbytnio umocnić się u władzy. Tego samego roku w państwie Inków pojawili się Hiszpanie, którym przewodził Francisco Pizarro.
Francisco Pizarro był nieślubnym synem hiszpańskiego szlachcica i chłopki. Urodził się pomiędzy 1471 a 1478 rokiem (nie ma pewności, co do konkretnej daty). W młodości pracował jako świniopas. W 1502 roku został żołnierzem i udał się do Hispanioli z nowym hiszpańskim gubernatorem kolonii Nowego Świata. Pizarro służył pod hiszpańskim konkwistadorem Alonso de Ojeda podczas wyprawy do Kolumbii w 1510 roku i pracował na statku Vasco Nuneza de Balboa, gdy ten odkrył Pacyfik w 1513 roku. Słysząc legendy o wielkim bogactwie cywilizacji indyjskiej (jak ją wówczas nazywano) w Ameryce Południowej, popłynął w dół zachodniego wybrzeża Ameryki Południowej z Panamy. Pierwsza wyprawa dotarła do Ekwadoru, lecz druga popłynęła dalej, do dzisiejszego Peru. Tam miejscowa ludność zdołała im przekazać, że gdzieś dalej rozciąga się wielkie państwo, którym, jak się później okazało, było imperium Inków. Hiszpanie nazwali wówczas nową ziemię „Peru”.
Wracając do Panamy, Pizarro zaplanował ekspedycję, która miała podbić potężne, jak sądzono, państwo w Andach, ale hiszpański gubernator nie zgodził się na ten plan. W 1528 roku Pizarro powrócił do Hiszpanii, aby poprosić o wsparcie cesarza Karola V Habsburga. Inny hiszpański zdobywca, Hernán Cortés przywiózł niedawno cesarzowi wielkie bogactwa dzięki podbojowi imperium Azteków, Karol V był więc zaintrygowany planami Pizarra i wyraził zgodę na jego ekspedycję. W 1530 roku Pizarro, mając poparcie samego władcy, powrócił do Panamy.
W 1531 popłynął do Peru, lądując w Tumbes. Poprowadził swoją armię w górę Andów i 15 listopada 1532 dotarł do miasta Inków Cajamarca, gdzie Atahualpa korzystał z gorących źródeł, przygotowując się do marszu na Cuzco, stolicę państwa Inków. Pizarro zaprosił Atahualpę na ucztę wydaną na jego cześć, na co inkaski cesarz się zgodził.
Podstęp Hiszpanów
Po wygraniu jednej z największych bitew w historii imperium i mając do dyspozycji armię liczącą 30-40 tysięcy ludzi, Atahualpa nie sądził, że stojący przed nim mężczyzna stanowić może zagrożenie. Tym bardziej, że wraz z Pizarro do Cajamarca dotarło zaledwie 180 ludzi, a Atahualpa dysponował siłą niepomiernie większą.
Jednak Pizarro, już w chwili zaproszenie Atahualpy na ucztę, planował zasadzkę. Artyleria sprowadzona przez Hiszpanów została rozstawiona na rynku miasteczka. 16 listopada Atahualpa przybył na miejsce spotkania w eskorcie kilku tysięcy ludzi, w większości nieuzbrojonych. Pizarro wysłał księdza, aby nakłonił Atahualpę do przyjęcia chrześcijaństwa i uznania cesarza Karola V za swojego władcę. Inkaski wódz odmówił, rzucając Biblię na ziemię. Pizarro natychmiast zarządził atak. Hiszpanie dysponowali artylerią i muszkietami. Inkowie nie mieli żadnych szans, choć było ich znacznie więcej. Tysiące z nich zginęło, a Atahualpa został schwytany.
Atahualpa zaproponował, że wykupi się z więzienia. Zaoferował Hiszpanom tyle złota, ile zmieści się w jednej sali, a także tyle srebra, ile zmieści się dwóch pomieszczeniach – łącznie około 24 tony kruszcu. Pizarro zgodził się, a Atahualpa polecił swoim ludziom dostarczyć Hiszpanom umówiony okup. Inkowie dotrzymali słowa – złoto i srebro trafiło do Hiszpanów, lecz ci nie mieli zamiaru uwalniać Atahualpy. Pizarro zdecydował postawić wodza Inków przed sądem pod zarzutem poligamii, kazirodztwa i zabójstwa młodszego brata. Hiszpański sąd, zwołany na miejscu, po długim procesie, skazał Atahualpę na śmierć.
Śmierć Atahualpy
29 sierpnia 1533 roku (niektóre źródła podają datę 26 lipca) cesarz Atahualpa został przywiązany do pala. Zaproponowano mu dwa sposoby, w jaki może zginąć: poprzez spalenie na stosie lub uduszenie garotą, jeśli nawróci się na chrześcijaństwo. Atahualpa zgodził się przyjąć chrzest, jednak nie zrobił tego z powodu nagłego przypływu religijnych uczuć – Inkowie wierzyli bowiem, że spalenie ciała eliminuje możliwość życia pozagrobowego. Atahualpa został zatem ochrzczony, przybierając imię Francisco. Jeszcze tego samego dnia został zabity poprzez uduszenie garotą.
Po pozbyciu się cesarza Inków, Pizarro pomaszerował na Cuzco, stolicę imperium. Miasto poddało się bez walki w listopadzie 1533 roku. Pizarro ustanowił się gubernatorem na terytorium Inków i koronował cesarzem, zupełnie mu posłusznego, Tupaca Huallpę. Dwa lata później, na wybrzeżu, Pizarro założył miasto Lima (dziś to stolica Peru), aby ułatwić komunikację z Panamą.
Francisco Pizarro został zamordowany w roku 1541 przez ludzi innego konkwistadora, Diego Almagro, który rywalizował z Pizarro o wpływy w państwie Inków. Walki o władzę w dzisiejszym Peru pomiędzy kolejnymi konkwistadorami trwały przez 20 lat.
Czytaj też:
Hiszpański sen o Eldorado, który stał się koszmarem Inków