Tajemnice PRL. Tajne banknoty „E-71”

Tajemnice PRL. Tajne banknoty „E-71”

Dodano: 
Uczestnicy pochodu przed Pałacem Kultury i Nauki, 1963 r.
Uczestnicy pochodu przed Pałacem Kultury i Nauki, 1963 r. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zbyszko Siemaszko
Piotr Woyciechowski | W PRL przygotowano do emisji specjalne banknoty. Prawdopodobnie miały być one środkami płatniczymi na terenach okupowanych przez Ludowe Wojsko Polskie w wypadku wojny napastniczej ZSRS.

Historia banknotów o kryptonimie E-71, jak również związane z nimi i niewyjaśnione do chwili obecnej zagadki mogłyby posłużyć za kanwę scenariusza dobrego filmu sensacyjnego. Otóż w jednym ze skarbców Narodowego Banku Polskiego znajdowały się przechowywane od dziesięcioleci trzy drewniane wojskowe pojemniki opatrzone przywieszką „Tajne specjalnego znaczenia”. Po upływie wielu lat, w maju 2015 r., przystąpiono do prac mających na celu wyjaśnienie przeznaczenia przechowywanych skrzyń i ustalenie ich faktycznej zawartości. Po komisyjnym otwarciu okazało się, że w pojemnikach znajdowały się trzy komplety materiałów służących do produkcji banknotów o kryptonimie E-71 – przygotowanych na wypadek możliwego konfliktu zbrojnego. Jeden komplet został przekazany do PWPW.

Opinia publiczna po raz pierwszy mogła dowiedzieć się o istnieniu banknotów o kryptonimie E-71 dzięki inicjatywie PWPW, która w 2016 r. zaprezentowała przedmiotowe numizmaty podczas specjalnie zorganizowanej w tym celu konferencji prasowej.

Z kolei na początku stycznia 2022 r. w centrali Narodowego Banku Polskiego w Warszawie otwarto wystawę poświęconą tajnym banknotom o kryptonimie E-71. Banknoty te zostały zaprojektowane i wyprodukowane w okresie reżimu komunistycznego na wypadek konfliktu zbrojnego pomiędzy Związkiem Sowieckim i jego satelitami a państwami NATO. Na ekspozycji prezentowana jest cała seria banknotów wojennych „E-71”, w tym unikatowe arkusze znaków pieniężnych o nominałach od 1 do 2000 zł (łącznie 11 nominałów), banknoty próbne i projekty graficzne z serii „Miasta Polskie”, opracowane przez Andrzeja Heidricha w latach 60. ubiegłego wieku, a także dokumentacja techniczna opisująca uruchomienie produkcji tajnej serii banknotów w momencie wybuchu wojny.

Wystawa została zorganizowana dzięki wsparciu i osobistej decyzji prof. Adama Glapińskiego – prezesa NBP. Na razie dostępna jest tylko dla pracowników banku i jego gości. Możliwe, że w najbliższym czasie ekspozycja zostanie udostępniona opinii publicznej za pomocą technologii spaceru wirtualnego.

Emitentem tajnej serii banknotów o kryptonimie E-71 był Narodowy Bank Polski. Wiodącym producentem zaś Państwowa Wytwórnia Papierów Wartościowych (obecnie jednoosobowa spółka Skarbu Państwa działająca pod nazwą Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych SA) oraz Białostockie Zakłady Graficzne (po prywatyzacji spółka akcyjna należąca do grupy kapitałowej KOMPAP SA z siedzibą w Kwidzynie) jako zakład zastępczy. Wszystkie wymienione instytucje wykonywały w tym względzie zadania zlecone przez Komitet Obrony Kraju (KOK).

W realiach Polski Ludowej Komitet Obrony Kraju był organem odpowiedzialnym za sprawy obronne i uprawnionym do bieżącej koordynacji oraz nadzorowania realizacji zadań obronnych przez inne organy państwa komunistycznego. Z chwilą wprowadzenia w kraju stanu bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa lub wojny pełnię władzy w państwie przejąć miał Komitet Obrony Kraju, złożony z kierownictwa partii i rządu pod przewodnictwem I sekretarza Komitetu Centralnego PZPR. W okresie pokoju w skład Komitetu Obrony Kraju wchodzili z klucza: generałowie, ministrowie i wiceministrowie Ministerstwa Obrony Narodowej, minister spraw wewnętrznych, ministrowie odpowiedzialni za transport, przemysł i kulturę. Przewodniczącym KOK był premier PRL, a funkcję sekretarza pełnił główny inspektor obrony terytorialnej.

Cały artykuł dostępny jest w 25/2022 wydaniu tygodnika Do Rzeczy.