Capoeira - skąd pochodzi? Czym jest ta wyjątkowa sztuka walki?
Aby poznać odpowiedzi na to pytanie przenieść się trzeba do Brazylii przełomu XIX i XX stulecia. Wówczas to, w środowisku afrykańskich niewolników, których największe skupiska znajdowały się w Rio de Janeiro oraz w Salwadorze rodzi się candomblé – ruch religijny o charakterze spirytystyczno - ekstatyczno - eskapistycznym. U jego podwalin leży m.in. wiara w to, że ciało człowieka to swoisty mikrokosmos, w którym ma panować równowaga będąca odbiciem tej istniejącej pomiędzy światem ziemskim i nadprzyrodzonym. Ciało zasilane jest zaś siłą witalną, pierwotną energią czyli „axé”, jego utrata powoduje zaś otwarcie ciała na zewnętrzne zagrożenia (np. choroby). Ważnym jest zatem aby ciało regularnie „zatankować” cząstką „axé” – a sprzyjają temu ruch i rytm.
Capoeira - „uduchowiona” sztuka walki
Tak właśnie, na podwalinach rytualnych tańców plemiennych, wyznawcy candomblé zaczęli tworzyć capoeirę, która jednocześnie stała się sposobem na manifestowanie odrębności kulturowej oraz była swoista formą oporu wobec władz brazylijskich. Po modernizacji przeprowadzonej przez Mestro Simbę, który do tanecznych elementów dodał zapożyczenia z innej afrykańskiej sztuki walki, batuque, której mistrzem był jego ojciec, capoeira przybrała formę dynamicznej sztuki walki z wieloma akrobatycznymi ewolucjami i kopnięciami. Jej cechą charakterystyczną jest brak bezpośrednich ciosów i statycznych pozycji.
Nieodłącznym elementem capoeiry jest roda (z port. krąg). To do niego wchodzą walczący capoeirtas by tam prowadzić symulowaną walkę – jogo, która niejednokrotnie przeradza się w realną agresywną walkę (jogo duro). Pozostali w tym czasie muzyką i śpiewem wywołują „axé”. „Orkiestra”, która gra to bateria. Na pełną „Bateria do Capoeira Regional” składają się trzy rodzaje instrumentu zwanego berimbau: gunga, medio i viola, następnie atabaque, dwa pandeiro oraz agogo. Jaka jest rola poszczególnych instrumentów?
Berimbau stanowi najważniejszy instrument, wyznacza on bowiem tempo walki. Wykonany jest z drewnianego łuku liczącego od około 1,6 metra długości oraz od 2 do 3,5 centymetra grubości. Na jego grubszym końcu wykrawany jest mały kołek, do którego przymocowany jest struna (stalowy drut). Drugi koniec kija pokryty jest skórzaną łatką, która zapobiega wrzynaniu się struny w pękające drewno. W dzisiejszych czasach drut wybierany jest z wnętrza starych opon samochodowych. Dawniej używano wnętrzności zwierzęcych. Wysuszona, wydrążona w środku tykwa, zwaną cabaça, służy jako pudło rezonansowe potęgujące dźwięk instrumentu. Szeroki, okrągły otwór wycinany jest w miejscu, gdzie dochodziła do owocu łodyga, a po przeciwnej stronie wiercone są dwie dziurki, przez które przechodzi sznurek łączący cabaça z kijem. Przez zbliżanie lub oddalanie „cabaça” od ciała grający może otrzymać różne modulacje tego samego dźwięku. Wyróżniamy trzy typy berimbau, wszystkie trzy są stosowane podczas walki i włączają się do gry w takiej kolejności:
- Gunga: z najgłębszym dźwiękiem, gra rolę basu; dyktuje rytm podstawowy, bez żadnych wariacji;
- Médio (albo de centro): gra podstawowy rytm tak jak gunga, przeplatany poszczególnymi wariacjami;
- Viola (lub violinha) to berimbau o najwyższym dźwięku, jest odpowiedzialny za wszelkie synkopy i improwizacje.
Kolejnym instrumentem jest atabaque - czyli duży bęben ustawiany zwykle na stojaku i uderzany rękami. Bateria używa także pandeiro, który jest odpowiednikiem naszego europejskiego tamburynu. Pandeiro różni się jednak od tamburynu tym, że na obręcz napięta jest skóra. Dźwięki powstają poprzez uderzanie w skórę lub potrząsanie całym instrumentem. Niekiedy używany jest także agogo czyli dwa dzwonki (rzadziej trzy) umocowane na jednym uchwycie. Uderzane są drewnianym kołkiem. Różne rozmiary tych dzwonków powodują powstanie różnych dźwięków. Instrument ten wykorzystywany jest głównie przy capoeira Angola.
Jedną z najbardziej znanych pieśni granych przez capoeirtas jest „Paraná” – słowo to pochodzi z języka Indian Gaurani i dosłownie znaczy „wielki jak morze”. Oznacza także rzekę (drugą co do wielkości w Ameryce Południowej), która płynie przez Brazylię, Paragwaj i Argentynę. Pieśń opowiada o powrocie do Brazylii ocalałych capoeirtas z wojny, którą w latach 1864-1870 ich kraj toczył (razem z Argentyną i Urugwajem) przeciwko Paragwajowi. Szczęśliwcy, którzy przeżyli jedną z najbardziej krwawych wojen w Ameryce Południowej wrócili do Brazylii właśnie wzdłuż rzeki Paraná. Wielu przypisywało swoje przetrwanie treningom capoeiry, stąd po dzień dzisiejszy pieśń ta stanowi jedną z najważniejszych w kanonie utworów wykonywanych przez adeptów tej sztuki walki.
Czytaj też:
Szpiedzy z nieba. Balony, gołębie i mechaniczne ważkiCzytaj też:
"Titanic". Jak powstał jeden z najbardziej kasowych filmów w historii kina?Czytaj też:
QUIZ: Języki urzędowe świata. Trudny test. Zmierzysz się?