Gejsze są uważane przez Japończyków za jeden z najważniejszych elementów ich kultury. Aby dobrze zrozumieć znaczenie tej postaci, warto zacząć od samego znaczenia słowa gejsza. W języku japońskim słowo „geisha” to połączenie słów „gei”, co oznacza „sztuka”, a „sha” – „osoba”. W ten sposób powstaje profesja: kobiety - sztuki. Źródłosłów doskonale określa rolę tych tajemniczych kobiet, które musiały posiąść szereg umiejętności artystycznych, bawić gościa rozmową, tańcem, śpiewem i grą na instrumentach (shamisen, koto, shakuhachi). Doskonałe maniery, znajomość poezji, kaligrafii, sztuki układania kwiatów (ikebana) i biegłość w ceremonii przyrządzania herbaty to kolejne „punkty obowiązkowe”. Gdyby na dodatek kobieta ta odznaczała się wyjątkową urodą, mamy wówczas gejszę idealną.

Geneza profesji gejszy

Kobiety w rolach gejsz zadebiutowały w połowie XVIII wieku. Spośród yujo – japońskich „cór Koryntu”, wyodrębniła się wyższa klasa kurtyzan określanych mianem tayu. Kobiety te opanowały sztukę kaligrafii, ikebany, grały na instrumentach. Z biegiem czasu tayu pozwolić mogły sobie na to, aby uszlachetnić swoją profesję i prowadzić coraz bliższą współpracę z taikomochi – męskimi gejszami. Tym mianem określano błaznów, gawędziarzy, muzyków i śpiewaków, którzy już od XIII wieku wiernie towarzyszyli swym feudalnym panom. Podobnie jak później gejsze - kobiety, również gejsze - mężczyźni, musieli wykazywać się wszechstronnością i wiedzą w wielu dziedzinach. Do zadań taikomochi, poza umilaniem czasu, leżało również prowadzenie ceremonii parzenia herbaty, a także doradztwo w zakresie strategii wojskowych (z czasem ta ostatnia funkcja odeszła w zapomnienie, a głównym obowiązkiem taikomochi było ożywianie wytwornych przyjęć). Koniec końców i z tej roli wyrugowały ich ostatecznie kobiety.

Niełatwa edukacja

„Mianowanie” gejszą poprzedza 6-letni okres nauki. Uczennice – adeptki na gejsze zwie się maiko. Współcześnie naukę rozpoczyna się w wieku 14-15 lat, przedtem proces zaczynał się dużo wcześniej. Pierwsze kroki na drodze do zostania gejszą stawiały już nawet 6-letnie dziewczynki. Okres maiko jest bardzo wymagający. Do zadań dziewcząt należy tak samo sprzątanie czy szorowanie podłóg, jak również czasochłonna nauka tańca oraz gry na instrumentach. Maiko z Kioto uczą się dodatkowo specjalnego delikatnego dialektu, który jest bardziej dźwięczny w porównaniu do języka narodowego.

Decyzja o zostaniu maiko nie należy do najłatwiejszych. Oznacza przede wszystkim zerwanie wszelkich kontaktów z rodziną. Uczennice –gejsze zamieszkują wspólnie w dzielnicach hanamachi w tzw. okiya – domach gejsz. Gdy maiko opanuje wszystkie umiejętności i zda egzamin, staje się minarai, czyli pełnoprawną mieszkanką hanamachi. Etap ten trwa około 30 dni. W tym czasie przyszła gejsza zmienia swój wygląd. Przeobrażeniu w głównej mierze ulegają fryzura oraz twarz. Zmienia się również imię kandydatki. Ceremonia przejścia w stan gejszy charakteryzuje się oderwaniem purpurowego kołnierza tzw. eri i zastąpienia go białym.

Jak wygląda gejsza?

Na wizerunek gejszy składa się nie tylko wiele elementów. Przygotowania trwają często wiele godzin. Charakterystyczna jest przede wszystkim niezwykle kunsztowna fryzura. Uczesanie geiko to zwykle rozmaite kompozycje koków, wzbogacone różnymi dodatkami jak spinki, wstęgi czy grzebienie. Drugi element to wyróżniający się makijaż – twarz pomalowana jest na biało, policzki są oprószone delikatnie różem, usta pomalowane są na kolor karmazynowy. Mocno podkreśla się również linie rzęs oraz brwi (czarno-bordowymi odcieniami).

Nie mniej ważny jest strój. Ubiór gejszy składa się z trzech części: nagajuban, kimona i obi. Nagajuban to szata noszona pod kimono, natomiast obi to pas, którym geiko związują ubranie – może on mieć długość nawet sześciu metrów. Kimono jest wykonane z najszlachetniejszych materiałów, a jego ciężar jest znaczny – może ono ważyć nawet dwadzieścia kilogramów. Gejsze nie noszą bielizny, aby nic nie odznaczało się pod ich szatami. Na nogi zakładają skarpetki i specjalne lakierowane chodaki (tzw. okobo), których koturn nie jest niższy niż piętnaście centymetrów.

Dama do towarzystwa czy kurtyzana?

Do dziś wiele osób przekonanych jest, że gejsze są w gruncie rzeczy ekskluzywnymi prostytutkami. Nie jest to jednak prawda. Już w 1779 roku działalność gejsz została uznana za zawód i ustanowiono urząd ich rejestracji o nazwie kenban.

Kenban uniemożliwiał udział gejsz w „profesji” prostytucji. Od samego początku gejsze nie miały stanowić konkurencji dla prostytutek i nałożnic, a sam rząd ściśle to kontrolował. Za „czarny PR” japońskich gejsz w znaczniej mierze odpowiedzialni są amerykańscy żołnierze. To oni, po II wojnie światowej, korzystali z usług lokalnych prostytutek, które często stylizowały się właśnie na gejsze. Również dziś wiele kobiet lekkich obyczajów decyduje się na taką charakteryzację. W ubiorze detalem odróżniającym geiko od prostytutki jest sposób wiązania kimona. Ta pierwsza swój pas, zwany obi, sznuruje z tyłu, ta druga zaś z przodu.

Wiele kontrowersji wzbudza też kwestia rytuału tzw. mizuage. W cieszącej się ogromną popularnością książki Arthura Goldena „Wyznania Gejszy”, mizuage zostało przedstawione jako ceremonia rozdziewiczenia maiko (uczennicy na gejszę) przez klienta, który najwięcej za to zapłacił. Zgodnie z treścią książki dziewictwo młodziutkiej maiko poddawane jest licytacji. Wiele źródeł podaje, że zwyczaj ten był żywy w świecie gejsz i kontynuowany do lat 40. i 50. XX wieku. Jednakże Mineko Iwasaki – była gejsza, jedna z najsłynniejszych gejsz w Japonii (na podstawie jej wspomnień Golden napisał zresztą wspomnianą książkę) zdecydowanie zaprzeczyła tego typu praktykom. W innym wywiadzie, jakiego Iwasaki udzieliła dla portalu thephoenix.com, stwierdziła ona, że mizuage nie jest ceremonią związaną z inicjacją seksualną, lecz z osiągnięciem przez maiko odpowiedniego wieku. Chwilę tę miała symbolizować zmiana uczesania oraz „wywinięcie kołnierza” kimona i zmianę jego koloru z purpurowego na biały. Koniec ceremonii wieńczyło niewielkie przyjęcie. Jednakże Iwasaki rozpoczęła karierę gejszy w latach 60. XX wieku, a więc już po wprowadzeniu ustaw antyprostytucyjnych (1954). Nie jest zatem wykluczone, że pierwotny rytuał mizuage mógł mieć seksualne podłoże.

Gejsze w XXI wieku

Obecnie gejsze można spotkać w kilku miastach Japonii, lecz najsłynniejszym i najbardziej prestiżowym miejscem jest Kioto, gdzie obecnie mieszka około 200 gejsz. Do zawodu przygotowuje się tam około 100 adeptek. Szanse na spotkanie prawdziwej gejszy na ulicy są jednak nikłe – najczęściej jest to przelotne „mignięcie”, gdy gejsza przechodzi z taksówki do restauracji lub domu. Obecnie jednak coraz łatwiej znaleźć miejsce, gdzie można obejrzeć występy gejszy. Jednym z nich jest Gion Corner w Kioto gdzie jedną z atrakcji jest właśnie występ tzw. taniec gejszy. Koszt całości to około 2000-3000 jenów.

Z kolei w Kanazawie co roku na wiosnę są organizowane są przedstawienia gdzie można zobaczyć nie tylko taniec, ale i ceremonię parzenia herbaty wykonywaną przez gejszę. Koszt rozrywki rozpoczyna się od 4000 jenów w górę w zależności od rodzaju miejsc. Całkowicie prywatne spotkanie z gejszą daje tylko Ochaya-Asobi, odwiedzenie prawdziwego „domu spotkań” czyli herbaciarni. Najbardziej prestiżowe herbaciarnie nie przyjmują gości bez referencje od innych klientów, ze względu na bezpieczeństwo oraz utrzymanie wysokiego poziom usług, co oznacza, że bardzo trudno dostać się tam zagranicznym turystom.

Czytaj też:
Seppuku. Ceremonialne samobójstwo - skąd w Japonii wziął się ten zwyczaj?Czytaj też:
Bushido. Na czym polegał kodeks honorowy samuraja?Czytaj też:
10 największych i najbardziej tragicznych trzęsień ziemi w dziejach świata