„Bushido”, można przetłumaczyć dosłownie jako „drogę wojownika”. Badacze wskazują jednak, że zasady weń zawarte odnosiły się nie tylko do japońskich wojowników, czyli słynnych samurajów, ale istniały również w świadomości szeroko rozumianego społeczeństwa, pełniąc funkcję zasad religijnych czy też etycznych. Wpływ bushido był duży zwłaszcza w epoce Meiji obejmującej rządy cesarza Mutsuhito, trwające od 8 września 1868 r. do 30 lipca 1912 r. Wielkim paradoksem jest więc fakt, że sam kodeks nie przybrał nigdy jednolitej spisanej formy. Odtwarza się go na podstawie kodeksów poszczególnych szkół walki oraz z dokumentów określających prawa i obowiązki poszczególnych rodów. Sam termin określający ten kodeks jest pojęciem stosunkowo późnym, bowiem pojawiło się ono dopiero w wieku XVIII w.
Źródeł duchowych bushido należy szukać w shintoizmie, który był rdzenną religią japońską (i zgodnie z którym cesarz uznawany był za wcielenie boga na Ziemi) oraz w buddyzmie, który począwszy od VI wieku zaczął w Japonii zyskiwać na popularności. Badacze dopatrują się weń także wpływów taoizmu. Z kolei źródeł zasad w nim zawartych doszukuje się w pięciu relacjach moralnych Konfucjusza oraz naukach demokratycznych Mencjusza. Nadrzędnym celem kodeksu bushido było ukształtowanie wojowników walczących o to, co dla nich ważne, bez konieczności zatracania swojej ludzkiej natury. Kodeks pomagał też kreować liderów, za którym inni chcieli podążać: „Wznieś się ponad masy ludzi, którzy boją się podjąć działanie”, głosiła jedna z zasad bushido”.
Bushido - zasady kodeksu samurajów
Bushido wskazywał na siedem cnót, jakimi powinien odznaczać się wojownik doskonały. Ich przestrzeganie wyznaczało samurajom drogę do cielesnej i duchowej perfekcji. Były to:
1. GI – prawość, moralność, uczciwość, sprawiedliwość - kodeks samurajów mówił, że człowiek ma dotrzymywać danego słowa i obietnic. Każdy, a zwłaszcza wojownik miał dopełniać zawartych umowy (przez co też rozumiano stosunki międzyludzkie).Przez prawość rozumiano także umiejętność podejmowania racjonalnych decyzji, bez chwili zawahania – „śmierć, kiedy należy umrzeć i atak, kiedy należy uderzyć”.
2. YUUKI – odwaga, brak strachu, męstwo – w języku japońskim słowi „yu” oznacza odwagę, heroizm, natomiast „ki” można tłumaczyć, jako umysł lub ducha. Yuuki to zatem odwaga i męstwo, które nie tylko przejawiają się w czynach wojownika, ale są naturalnym stanem jego umysłu. Pojęcie odwagi było mocno związane z prawością i sprawiedliwością. Jednocześnie nie pochwalano „szarżowania”, „igrania ze śmiercią” - czyny, które bezzasadnie narażały wojownika na niebezpieczeństwo czy ryzyko nie były uznawane za męskie, a śmierć, która była wynikiem niegodnej sprawy określano „śmiercią psa”.
3. JIN – miłość, łaskawość, współczucie - współczucie i miłosierdzie uznawane było za wyraz wewnętrznej i zewnętrznej siły. Co więcej, samurajowie uważali, że dzięki współczuciu ich wysiłki nabierały jeszcze większej wartości. Radość z cudzego nieszczęścia i bólu była w ich mniemaniu odrażająca i niemoralna. Jin to wartość podkreślana już na samym początku drogi młodego wojownika. Pomimo surowości całego procesu, starano się pobudzać w dzieciach wrażliwość na piękno, sztukę i otaczającą je przyrodę.
4. REI – uprzejmość, kultura i szacunek – te cechy wyraźnie nawiązywały do idei konfucjonizmu. Rei to poszanowanie uczuć innych, życzliwość i skromność. Wysoka pozycja w hierarchii społecznej zobowiązywała samurajów do godnego życia i bezwzględnego przestrzegania przyjętych norm. Wszelkie zachowania świadczące o braku kultury czy grubiaństwie uznawane były za oznakę słabości i braku pewności siebie
5. MAKOTO – prawdomówność i szczerość - według kodeksu bushido, wojownik musi dotrzymywać danego słowa i pamiętać, że ma ono tak samo dużą moc jak broń. Jednocześnie wojownik nie mógł używać „pięknych słówek” – zawsze, niezależnie od okoliczności miał mówić prawdę, choćby była niewygodna.
6. MEYIO – honor - była to wartość nadrzędna w życiu wojownika, wiązała się z szacunkiem do siebie samego oraz wiernością własnym ideałom. Samurajowie już od najmłodszych lat walczyli o swoje dobre imię, a z wiekiem chronili je i umacniali. Hańba, odbierająca wojownikowi honor i godność, całkowicie pozbawiała jego życie sensu. Dlatego też utrata honoru często bywała dla wojownika gorsza od śmierci i skutkowała decyzją o popełnieniu rytualnego samobójstwa seppuku.
7. CHUUGI – wierność – przez tą cechę, rozumiano wierność i przywiązanie „płynące z serca”. Miały one oznaczać nie tylko przestrzeganie pozostałych wartości, ale lojalnośc i głębokie oddanie dla swego pana i ideałów życia wojownika.
Choć epoka samurajów już przeminęła to bushido nie jest traktowane wyłącznie jako relikt przeszłości. Drogą samurajskiego kodeksu kroczą mistrzowie sztuk walki i amatorzy japońskiej kultury. I dla nas Europejczyków może stanowić jeden z drogowskazów na ścieżkach naszego postępowania
Czytaj też:
Restauracja Meiji. Rewolucja i ciemna strona reformCzytaj też:
Kamikaze. "Boski wiatr". Jak ginęli japońscy samobójcyCzytaj też:
Tokijska Róża. Zdrajczyni czy ofiara wojny?Czytaj też:
Upokorzenie i klęska. Rosja miała wygrać tę wojnę w kilka tygodni