Z każdego zamachu wychodził cało. Mówili, że miał swojego „diabła stróża”

Zdobyczny brytyjski materiał wybuchowy z zapalnikiem czasowym. Zgodnie z planem Tresckowa wkrótce po starcie ładunek miał eksplodować w powietrzu, rozrywając samolot na kawałki. A wraz z nim Führera. Bomba jednak nie zadziałała. Hitler bezpiecznie wylądował w Prusach Wschodnich, nie wiedząc, że o włos uniknął śmierci.

Podobno w samolocie popsuł się system grzewczy i zawiódł zapalnik.

Historycy spierają się o to, dlaczego ładunek nie eksplodował. Spiskowcy mieli jednak poważny problem. Pułkownik Brandt miał w swoim gabinecie w Wilczym Szańcu bombę! Tresckow posłał do niego pospiesznie swojego adiutanta Fabiana von Schlabrendorffa, aby odebrał paczkę. W efekcie w gabinecie Brandta rozegrała się kapitalna scena. Brandt, żartując, wręczył Schlabrendorffowi pudełko, nie wiedząc, że w środku ma potężny ładunek wybuchowy. To scena iście filmowa.

Jeden z członków ruchu oporu użył sformułowania, że Hitler miał „diabła stróża”. To było bardzo trafne.

Przejdźmy do wielkiego finału…

Tym razem kluczową rolę odegrał Stauffenberg. Kiedy na przełomie lat 1943 i 1944 wylizał się z ran, został skierowany do Armii Rezerwowej. Była to formacja, która stacjonowała na terenie III Rzeszy i jej zadaniem było utrzymanie porządku wewnętrznego. Miała wejść do akcji na wypadek wybuchu rewolucji lub masowej rebelii przymusowych robotników ze wschodu. Na taką okoliczność jej sztabowcy przygotowali plan działania o kryptonimie Walkiria.

To właśnie tę procedurę postanowił wykorzystać Stauffenberg?

Tak. To był bardzo inteligentny pomysł. W momencie dokonania zamachu na Hitlera pułkownik planował uruchomić procedurę „Walkirii”. Jednostki Armii Rezerwowej – nie wiedząc, że są narzędziem w rękach spiskowców – obsadziłyby wszystkie kluczowe ulice i budynki w Berlinie oraz odcięły od świata czołowych narodowosocjalistycznych dygnitarzy.

Spiskowcy zdawali sobie sprawę, że samo zabicie Hitlera nic nie da. Niewiele dałoby również obalenie narodowosocjalistycznego reżimu. Groziłoby to bowiem załamaniem na froncie i zalaniem Niemiec przez bolszewików. Beneficjentem zabicia Hitlera stałby się Stalin. Wojskowi uznali więc, że muszą sami przejąć władzę.

Znowu zadziałał „diabeł stróż” Hitlera. Stauffenberg 20 lipca 1944 r. wniósł na salę obrad w Wilczym Szańcu teczkę, w której była bomba. Położył ją pod stołem i – pod pretekstem pilnego telefonu – wyszedł na zewnątrz. Tymczasem bomba eksplodowała, całkowicie demolując salę. Na miejscu zginęło trzech oficerów, ale Hitler ocalał.

Rozcięcia, siniaki, pęknięty bębenek w uchu. Do tego w nogach trzysta drzazg ze stołu, nad którym się pochylał. Tymczasem Stauffenberg, przekonany, że zgładził Hitlera, wsiadł w samolot i poleciał do Berlina. Do kwatery głównej Armii Rezerwowej, która stała się sztabem spiskowców. Problem polegał na tym, że Stauffenberg nie mógł być w dwóch miejscach jednocześnie. To on był najbardziej dynamicznym, zdecydowanym uczestnikiem spisku. Inni spiskowcy byli pełni wahań, obaw. Apatyczni. Bali się o swoje życie i kariery.

Dlaczego Stauffenberg nie został w Berlinie, aby kierować puczem, a zadania zabicia Hitlera nie powierzył komuś innemu?

To było niemożliwe, bo tylko on z grona spiskowców miał swobodny dostęp do Hitlera. Tylko on mógł się do niego zbliżyć na tyle blisko, żeby podłożyć bombę. W 1944 r. już bardzo niewielu ludzi dopuszczano przed oblicze Führera. Jego ochrona stosowała drakońskie środki ostrożności.

Katastrofalną. Niemal nic nie zostało zrobione! Stauffenberg musiał wszystko zrobić sam. Zmobilizował innych oficerów do działania, tchnął w nich ducha. To on pchnął do przodu operację „Walkiria”…

Niestety to prawda. Stauffenberg miał w teczce dwa brytyjskie ładunki wybuchowe. Przed wejściem na salę obrad w Wilczym Szańcu udał się do niewielkiego pokoju, aby się odświeżyć. Tam miał uzbroić bomby. Był to jednak dość skomplikowany proces. Szczególnie dla człowieka, który miał tylko trzy palce, w dodatku u lewej ręki. Udało mu się uzbroić pierwszy materiał wybuchowy za pomocą specjalnie dla niego przerobionych kombinerek. Na uzbrojenie drugiej bomby zabrakło mu już czasu.

Był bardzo zdenerwowany. Hitler domagał się, aby jak najszybciej przybył na naradę. Adiutant stał po drugiej stronie drzwi i go poganiał. W efekcie nie tylko nie uzbroił drugiego ładunku, lecz także nie włożył go do teczki! A przecież i tak eksplodowałby samoczynnie w momencie detonacji pierwszej bomby. Dużą rolę w ocaleniu Hitlera przed niechybną śmiercią odegrał również jeden z oficerów biorących udział w naradzie. Torba Stauffenberga plątała mu się pod nogami. Podniósł ją więc i przełożył na drugą stronę grubej, dębowej nogi od stołu. To właśnie ta noga zaabsorbowała dużą część eksplozji i zasłoniła Führera.

Duża część miasta znalazła się pod kontrolą spiskowców. Stauffenbergowi udało się również przekonać do wsparcia puczu dowódców garnizonu w Paryżu. Brakowało jednak zdecydowania. Jeden z oficerów związanych ze spiskiem powiedział później: „Krew powinna była popłynąć”. Aby osiągnąć sukces i przejąć władzę, puczyści powinni działać bardziej bezwzględnie i zdecydowanie.

Tak – to podcięło spiskowcom skrzydła. W momencie gdy Führer przemówił przez radio, stracili ducha. Szala w wojnie nerwów, jaka toczyła się w berlińskim sztabie, zaczęła przechylać się na stronę oficerów wiernych Hitlerowi. Dowódca Armii Rezerwowej gen. Friedrich Fromm uwolnił się z aresztu, w którym zamknął go Stauffenberg, i role się odwróciły. Razem z innymi oficerami aresztował Stauffenberga i jego kolegów. Około północy zostali wyprowadzeni na podwórze i rozstrzelani.

Fromm był typowym przedstawicielem niemieckiego korpusu oficerskiego. Sympatyzował z antyhitlerowską konspiracją, ale w godzinie próby nie był w stanie zdecydować się na dołączenie do spiskowców. Zachował się biernie. Szybkie zgładzenie Stauffenberga miało odsunąć od niego podejrzenia i zatuszować jego własne związki z ruchem oporu. Nie udało się – został wkrótce aresztowany i rozstrzelany kilka miesięcy po Stauffenbergu.

Czytaj też:
Żydowscy żołnierze Hitlera

Tak, nawet członkowie plutonu egzekucyjnego byli z Wehrmachtu.

Historycy szacują, że aresztowanych zostało ok. 6 tys. ludzi. Wielu z nich zgładzono. Zemsta Hitlera dosięgła nawet członków rodzin spiskowców. W październiku 1944 r. gestapo zmusiło do samobójstwa feldmarszałka Erwina Rommla, który sprzyjał spiskowcom. W kwietniu 1945 r. w obozie we Flossenbürgu straceni zostali zaś dowódcy Abwehry. Wilhelm Canaris i Hans Oster.

Bardzo często spotkałem się z następującą opinią: „Jaka szkoda, że Hitler 20 lipca 1944 r. nie zginął w Wilczym Szańcu! Wojna skończyłaby się o rok wcześniej – tylu ludzi zostałoby ocalonych”. To olbrzymie uproszczenie. Śmierć Hitlera wcale nie musiała oznaczać automatycznego zakończenia działań wojennych.

Musimy rozważyć dwa scenariusze. Według pierwszego – moim zdaniem najbardziej prawdopodobnego – Hitler ginie w eksplozji bomby w Wilczym Szańcu, ale wojskowy pucz i tak kończy się fiaskiem. Reżim narodowosocjalistyczny utrzymuje się przy władzy, a miejsce Führera zajmuje duumwirat Goebbels-Himmler. Zapewniam, że ci dwaj panowie razem nie byliby ani bardziej umiarkowani, ani bardziej racjonalni niż Hitler. Wojna potoczyłaby się więc mniej więcej tak samo.

Drugi scenariusz to uśmiercenie Hitlera i powodzenie wojskowego przewrotu. Po przejęciu władzy armia planowała przekazać ją w ręce grupy cywilnych polityków. Problem w tym, że jedyną rzeczą, jaka łączyła tych ludzi, była nienawiść do Führera. Poza tym mieli zupełnie inne poglądy i wyobrażenia, jak miały wyglądać Niemcy po Hitlerze. Wielu z nich było całkowicie oderwanych od rzeczywistości. Podam panu przykład. Niektórzy uważali, że Niemcy powinni po wojnie zatrzymać Kraj Sudecki.

Nie bardzo realny? To była całkowita fantazja. Niemcy rozpętali światowy konflikt, zamordowali miliony ludzi, a po wojnie mieliby zachować część zdobyczy? Nie muszę panu mówić, jak na podobną propozycję zareagowaliby przywódcy Zachodu. Nie sądzę więc, żeby spiskowcy byli w stanie zawrzeć jakieś porozumienie pokojowe z aliantami i zakończyć wojnę.

Podobne nadzieje żywił Himmler, który pod koniec wojny desperacko starał się nawiązać kontakt z aliantami zachodnimi. Przekonać ich, że bolszewickie zagrożenie jest poważniejsze niż niemieckie. Mimo wyraźnego braku zaufania Anglosasów do Moskwy alianci byli jednak wówczas ze sobą ściśle związani. A tym, co ich wiązało, była walka z Niemcami. Dążenie do całkowitego skruszenia potęgi Rzeszy i zmuszenie jej do bezwarunkowej kapitulacji. Żaden niemiecki rząd, który wyłoniłby się po śmierci Hitlera, nie skłoniłby Anglosasów do sojuszu przeciwko bolszewikom. Taki scenariusz był nie do pomyślenia.

Obawiam się, że na tym etapie wojny było to już zadanie niewykonalne. Honor Niemiec został bowiem całkowicie zbrukany przez to, co Niemcy zrobili w latach 1939–1944. Skala i okrucieństwo zbrodni popełnionych w imię Rzeszy były zbyt olbrzymie. Przez ostatnie kilkadziesiąt lat Niemcy zrobili bardzo dużo, by odbudować swoją reputację. Upłynie jednak jeszcze wiele czasu, zanim plamy na honorze tego narodu całkowicie wyblakną.