W opublikowanym w ubiegłym roku kolejnym tomie korespondencji Józefa Mackiewicza (jak poprzednie, nakładem wydawnictwa Kontra, w opracowaniu Niny Karsov) wśród wielu wartościowych spostrzeżeń i opinii pisarza, szczególną uwagę zwracają słowa pochodzące wyjątkowo nie z listu, lecz z odczytu „Wielka niewiadoma”, którego tytuł nadano całemu zbiorowi: „I tak jak literatura nie może być »włączaniem się« w jakieś postulaty, zamówienia społeczne czy polityczne, dezyderaty, tezy, propagandę na plus czy minus – bo przestaje być literaturą – tak samo każdy piszący, jeżeli pragnie coś powiedzieć, co ma do powiedzenia o ludziach, powinien z góry wyzbyć się myśli – przystosowania, przypodobania, utrafienia w czytelnika, w (atmosferę,) wzorowania czy na stylu, czy na treści, gdyż spotkać go może największy na tym polu właśnie zawód. Tak mi się zdaje […]. Trzymać się jednej tylko rzeczy: absolutnej, wewnętrznej, osobistej – szczerości”.

W twórczości pisarza trudno byłoby znaleźć odstępstwa od tego przekonania. „Pan był zawsze pisarzem prawdomównym” – pisał doń Czesław Miłosz. I to wydaje się wystarczającym powodem, by sięgać nie tylko do powieści Mackiewicza, lecz także do nieodłącznej od nich publicystyki i korespondencji. A później o nich dyskutować.

Celebracja czy informacja?

Do najnowszego tomu korespondencji pisarza (i w części także Barbary Toporskiej), zawierającego ponadto kilka jego publicznych wypowiedzi, nawiązał Tomasz Kornaś w artykule „Nie trzeba mówić głośno?”, opublikowanym w kwietniowym numerze „Historii Do Rzeczy”. Bogactwo wątków zawartych w „Wielkiej niewiadomej” wydaje się dostatecznym uzasadnieniem, aby spróbować spojrzeć na tę korespondencję z jeszcze innej perspektywy. Najpierw jednak warto odnieść się do pierwszej części artykułu Tomasza Kornasia, dotyczącej oficjalnych form upamiętnienia pisarza i jego twórczości w ramach Roku Józefa Mackiewicza.