Robert Oppenheimer jest od kilku tygodni ponownie na ustach wielu osób. Wszystko za sprawą premiery filmu „Oppenheimer” w reżyserii Christophera Nolana. Jak specyficzny i genialny, a zarazem politycznie kontrowersyjny fizyk został ukazany na wielkim ekranie? O tym będzie można przekonać się niebawem.
Tymczasem przypomnijmy postać znanego naukowca. Kim był człowiek, który zasłynął stworzeniem pierwszej broni jądrowej oraz wypowiedzeniem słów zaczerpniętych z hinduskiej świętej księgi Bhagawadgita: „Teraz stałem się Śmiercią. Niszczycielem światów”?
Pierwsza bomba atomowa
Plany stworzenia broni jądrowej istniały już od 1939 roku. Wtedy włoski fizyk na emigracji Enrico Fermi spotkał się z urzędnikami departamentu marynarki wojennej Stanów Zjednoczonych na Uniwersytecie Columbia w celu omówienia wykorzystania materiałów rozszczepialnych do celów wojskowych.
Zapoczątkowany w 1942 roku tajny projekt rządowy pod nazwą Manhattan miał na celu uzyskanie energii jądrowej oraz stworzenie nowego typu broni, która właśnie tę energię będzie wykorzystywać. Badania były prowadzone w kilku ośrodkach naukowych w USA. Tajne prace nad budową broni prowadzono w Los Alamos National Laboratory pod kierunkiem Roberta Oppenheimera przy współpracy ludzi takich jak Hans Bethe, Edward Teller i Enrico Fermi.
16 lipca 1945 roku pierwszy test (kryptonim „Trinity”) z użyciem broni nuklearnej przeprowadzono na pustyni w pobliżu miasta Alamogordo w Nowym Meksyku. Bomba została zdetonowana o godzinie 5:29:45. Rezultaty były więcej, niż zadowalające. Wieża, na której umieszczono ładunek dosłownie wyparowała. Wszyscy obserwujący wybuch bomby byli oszołomieni. Podobno jedynie Oppenheimer nie czuł ekscytacji. To wtedy miał wymówić słynne później słowa „Teraz stałem się Śmiercią. Niszczycielem światów”, co odczytywano jako gorzką refleksję wobec apokaliptycznej wręcz mocy bomby nuklearnej.
Robert Oppenheimer – kilka mniej znanych faktów
Robert Oppenheimer urodził się 22 kwietnia 1904 roku w Nowym Jorku. Jego rodzina pochodziła z Niemiec. Byli to bogaci Żydzi, którzy wyemigrowali do USA pod koniec XIX wieku. Od młodych lat Oppenheimer interesował się fizyką i chemią. Studiował na Uniwersytecie Harvarda w USA, a później na Uniwersytecie Cambridge w Wielkiej Brytanii oraz Uniwersytecie w Getyndze (Niemcy), gdzie poznał czołowych fizyków z całej Europy. Mając zaledwie 22 lata obronił doktorat. W 1927 roku powrócił do Stanów Zjednoczonych. Pracował na Harvardzie, w California Institute of Technology, a później jako profesor (mając 25 lat) na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. Oppenheimer był całkowicie oddany nauce. Wszelkie niepowodzenia bardzo przeżywał, co odbijało się na jego zdrowiu psychicznym i miało wpływ na ataki depresji. Oppenheimer cierpiał także na inne schorzenia. Zmagał się m.in. z gruźlicą i czerwonką.
W czasie wielkiego kryzysu na przełomie lat 20. i 30. Oppenheimer zainteresował się sprawami socjalnymi i pracowniczymi oraz ruchem lewicowym. Sam nigdy nie wstąpił do Komunistycznej Partii Stanów Zjednoczonych, choć wielu ludzi w jego otoczeniu to zrobiło, m.in. brat Frank Oppenheimer oraz żona Katherine „Kitty” Puening. Trudno się dziwić, że powiązania Oppenheimera z lewicą i amerykańskimi komunistami były dla wielu ludzi sporą przeszkodą, aby to jemu powierzyć prace przy Projekcie Manhattan. Ostatecznie jednak, z racji dotychczasowych dokonań i rozległej wiedzy, Oppenheimer stał się częścią tajnych badań prowadzonych przez władze USA.
Los Alamos w Nowym Meksyku jako miejsce badań nad nowym rodzajem broni wybrał właśnie Oppenheimer. Miejsce to było dość odizolowane, ale jednocześnie znajdowało się np. blisko torów kolejowych. Ponadto Oppenheimer miał podobno sentyment do tego miejsca. Kiedy jako młody chłopak dużo chorował, to m.in. w Los Alamos przechodził rekonwalescencję.
*
Najsłynniejszy cytat Oppenheimera pochodzi z filmu dokumentalnego „Decyzja o zrzuceniu bomby” z 1965 roku. Oppenheimer wspominał w nim pierwszą próbę bomby atomowej z 16 lipca 1945 roku:
„Wiedzieliśmy, że świat nie będzie taki sam. Kilka osób się śmiało, kilka płakało, większość milczała. Przypomniałem sobie wers z hinduskiego pisma Bhagawadgita, kiedy Wisznu (…) mówi: »Teraz stałem się Śmiercią, niszczycielem światów«. Przypuszczam, że wszyscy tak myśleliśmy, w taki czy inny sposób”. Oppenheimer, choć określał się jako ateista, od młodych lat czytał różne religijne pisma, głównie pisma hinduskie w sanskrycie.
Po zakończeniu II wojny światowej (i wykorzystaniu broni nuklearnej przeciwko Japonii) Robert Oppenheimer był przewodniczącym komitetu doradczego Komisji Energii Atomowej USA. Sprzeciwiał się wówczas – co niektórym się nie podobało – budowie bomby wodorowej oraz postulował ograniczenia w związku z używaniem energii jądrowej. W związku z jego sceptycznym podejściem do rozwoju tak niszczycielskich rodzajów uzbrojenia oraz z racji wcześniejszych „powiązań” z komunistami, Oppenheimer znalazł się na amerykańskiej „czarnej liście” osób podejrzewanych o związki z ZSRS. Działo się to w czasie szczytu tzw. czerwonej paniki, którą zapoczątkował senator Joseph McCarthy rzucając wiele oskarżeń dotyczących współpracy z Moskwą wobec różnych polityków i znanych osób w USA. W 1954 roku Oppenheimerowi cofnięto poświadczenie bezpieczeństwa przez co nie mógł już działać w Komisji Energii Atomowej. Zajął się wówczas pracą naukową. Zrehabilitowano go w czasie prezydentury Johna F. Kennedy’ego, lecz Oppenheimer nie piastował już publicznych funkcji. Julius Robert Oppenheimer zmarł 18 lutego 1967 roku w Princeton.
Decyzję o cofnięciu poświadczenia bezpieczeństwa Oppenheimera wycofano dopiero w grudniu 2022 roku.
Czytaj też:
Atomowa operacja na rajskich wyspach. Crossroads na atolu BikiniCzytaj też:
Walizkowa bomba jądrowa. Rosjanie twierdzili, że już ich nie mająCzytaj też:
Nagasaki. Dlaczego na Japonię spadła druga bomba atomowa?Czytaj też:
Wyścig zbrojeń – od pancerników do rakiet balistycznych