Zygmunt II August urodził się 1 sierpnia 1520 roku w Krakowie. Był pierwszym legalnym synem Zygmunta Starego. Jego matką była Bona Sforza.
Zygmunt Stary długo czekał na legalnego męskiego potomka. Jego pierwszy syn, Jan Ochstat de Thelnicz, późniejszy biskup wileński i poznański, był owocem związku z Katarzyną Ochstat Telniczanką, pochodzącą z Moraw mieszczką (lub szlachcianką; jej pochodzenie stanowe nie jest pewne).
Zygmunt August urodził się, kiedy jego ojciec miał 53 lata. Po nim Zygmunt Stary miał jeszcze trzy córki, których matką była także Bona.
Księżna Bari, Bona, choć bardzo przywiązana do swojego męża, rozumiała, że nie może być pewna losu swoich dzieci oraz własnego, jeśli cokolwiek stałoby się królowi. Długość życia była w końcu znacznie niższa, niż obecnie, a człowiek po 50. roku życia uchodził już za osobę dojrzałą. Bona obawiała się, że w przypadku śmierci męża i małoletności Augusta, polscy możnowładcy nie zechcą wybrać go na króla, a ją na jego regentkę.
W 1522 roku udało się Bonie skłonić litewskich panów do uznania Zygmunta Augusta wielkim księciem litewskim w przypadku śmierci Zygmunta Starego. 18 lutego 1529 roku August został już oficjalnie wyniesiony na litewski tron jako wielki książę.
Strach przed utratą tronu przez Jagiellonów był powodem, dla którego Bona, od chwili narodzin swojego syna, czyniła starania, aby koronować go na króla Polski. Była to sytuacja bez precedensu. Trzeba pamiętać, że od czasu, kiedy polscy możni wybrali na tron Jadwigę Andegaweńską, każdy kolejny monarcha był obieralny. W przypadku koronacji małego Zygmunta nie dość, że należało uzyskać zgodę szlachty, to koronacja miała odbyć za życia panującego monarchy.
Przekonanie polskich możnych, nie było łatwe. Bona osiągnęła jednak swój cel. Było to oczywiście także po myśli samego panującego monarchy, który również bardzo chciał, aby to syn został jego następcą na tronie polskim. 18 grudnia 1529 roku Zygmunt Stary pisał do Bony: „Senatorowie, a następnie posłowie ziemscy poprosili nas, byśmy z powodu niepewności spraw ludzkich, pozwolili wynieść go [Augusta] także na tron polski”.
Tym samym, 20 lutego 1530 roku Zygmunt II August został koronowany vivente rege na króla Polski na krakowskim Wawelu.
Koronacja Zygmunta Augusta
6 stycznia 1530 roku, w święto Trzech Króli, delegacja biskupów i dostojników państwowych, na czele której stał biskup płocki Andrzej Krzycki, poinformowała Augusta o wyborze na króla Polski.
Zygmunt August otrzymał oficjalny tytuł: z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, a także książę ziem: krakowskiej, sandomierskiej, sieradzkiej, łęczyckiej, kujawskiej, kijowskiej, ruskiej, wołyńskiej, pruskiej, mazowieckiej, podlaskiej, chełmińskiej, elbląskiej, pomorskiej, żmudzkiej, inflanckiej etc. pan i dziedzic. (łac. Sigismundus Augustus Dei gratia rex Poloniae, magnus dux Lithuaniae, nec non terrarum Cracoviae, Sandomiriae, Siradiae, Lanciciae, Cuiaviae, Kijoviae, Russiae, Woliniae, Prussiae, Masoviae, Podlachiae, Culmensis, Elbingensis, Pomeraniae, Samogitiae, Livoniae etc. dominus et haeres.).
Na koronację młodego Zygmunta Augusta, która odbyła się 20 lutego 1530 roku, zjechało wielu możnowładców. Kronikarz Marcin Bielski wskazał, że do Krakowa przyjechało 9 biskupów, 14 wojewodów, 18 kasztelanów, 2 sufraganów, 6 opatów, posłów „od wszystkich województw i od wiela miast” i wielu przedstawicieli szlachty. Wśród dostojnych gości był książę pruski Albrecht, jego brat Wilhelm oraz arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski Jan Łaski, który dokonał aktu koronacji.
Specjalnie dla niespełna 10-letniego królewicza wykonano mały miecz oraz uszyto szaty koronacyjne: dalmatykę z czerwonego aksamitu, spodnie, pończochy, rękawice i karmazynowe trzewiki. Z tego stroju do naszych czasów dotrwały tylko buty, które można oglądać dzisiaj na Wawelu.
21 lutego nowo koronowany król na Rynku w Krakowie odebrał przysięgę od mieszczan. Zygmunt Stary złożył jednocześnie przysięgę zapewniając o utrzymaniu elekcji i zapewnił, że młody król, kiedy osiągnie pełnoletność, potwierdzi wszystkie przywileje i szlacheckie wolności, składając stosowną przysięgę. Podobno radosny nastrój podczas uroczystości na Rynku, zmąciła pohukująca, przelatująca nad głowami zgromadzonych sowa. To zdarzenie odczytano jako zły znak.
Koronacja Zygmunta Augusta przygotowywana była w sporym pośpiechu. Wielu spośród szlachty nie zdążyło zjechać do Krakowa, a wielu wcale nie powiadomiono, że takowa uroczystość się odbędzie. Niektórzy zgłaszali w związku z tym wątpliwości, czy koronacja odbyła się w ogóle zgodnie z prawem, jednak prymas Łaski wszystkie te głosy ignorował.
Zygmunt August współrządził wraz z ojcem. Kiedy Zygmunt Stary w 1548 roku zmarł, rządy po nim, w Polsce i na Litwie, objął Zygmunt August, gdzie rządził z kolei do swojej, bezdzietnej zresztą, śmierci w 1572 roku.
Ciekawostką związaną z koronacją Augusta jest wiersz napisany przez Stanisława z Bochni Gąsiorka. Wyrażał on nadzieję, że król zostanie dobrze wychowany, a tym samym zostanie w przyszłości dobrym władcą:
„Tego jeszcze trzeba w nowym panie,
Aby było dobre wychowanie. […]
Jedno o to wszytcy Boga proście,
za nam syn przy ojcu doroście,
Nie może mieć ćwiczenia lepszego
Jedno biorąc przykład z ojca swego.
W ktorym najdzie nabożeństwo wielkie
Wiarę, rozum, miłosierdzie wszelkie,
stałość, miłość Pospolitej Rzeczy,
Daj to, Boże, i syn miał na pieczy”.
Czytaj też:
Wawel. Rezydencja polskich monarchów, kolebka polskościCzytaj też:
Bona Sforza. Czarna legenda kontra rzeczywistośćCzytaj też:
Anna Jagiellonka. Zapomniany król PolskiCzytaj też:
Barbara Radziwiłłówna. Dlaczego współcześni jej nienawidzili