Władysław Jagiełło pogromił Krzyżaków pod Grunwaldem. Władysław Jagiellończyk ruszył na krucjatę przeciw Turkom i poległ pod Warną. Kazimierz stoczył zwycięską wojnę trzynastoletnią z państwem krzyżackim i podpisał pokój w Toruniu. Zygmunt Stary doprowadził do sekularyzacji Zakonu. Zygmunt August zasłynął z romansu z Barbarą Radziwiłłówną. Nawet Jan Olbracht przeszedł (mało chlubnie) do historii jako król, za którego „wyginęła szlachta”. A jak zapamiętany został Aleksander Jagiellończyk?
Młode lata
Aleksander Jagiellończyk urodził się 5 sierpnia 1461 roku. Był piątym dzieckiem króla Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki. Imię otrzymał po wielkim księciu litewskim Witoldzie (kuzynie Władysława Jagiełły), który na chrzcie przyjął imię Aleksander.
Aleksander odebrał solidne wykształcenie, jednym z jego nauczycieli był Jan Długosz. Pobierał nauki nie tylko teoretyczne, ale także praktyczne. Już jako dziecko witał zagranicznych gości przybywających na Wawel, a także towarzyszył ojcu w wizytach w różnych częściach Królestwa. Aleksander, jako ostatni z władców Polski, znał także język litewski.
Książę Litwy
Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka w roku 1492, Aleksander Jagiellończyk został wielkim księciem litewskim. Oznaczało to w praktyce, że unia personalna pomiędzy Koroną a Litwą została zerwana. Jednak Jan Olbracht (król Polski, starszy brat Aleksandra) współpracował z wielkim księciem litewskim i nigdy nie doszło pomiędzy nimi do sporów. Prawdopodobnie właśnie dzięki tej współpracy unia Polski i Litwy przetrwała tę przerwę i trwała formalnie do 1795 roku.
Aleksander, natychmiast po objęciu tronu musiał zmierzyć się z potężnym problemem, jakim była wojna z Wielkim Księstwem Moskiewskim. Dwa lata później Litwa wojnę przegrała, lecz Aleksander chciał zrealizować pomysł ojca (Kazimierz planował już wcześniej, że Aleksander obejmie władzę na Litwie) i postanowił doprowadzić do normalizacji stosunków z Moskwą, biorąc za żonę moskiewską księżniczkę Helenę, córką Iwana III Srogiego. Małżeństwo z Heleną było szczęśliwe, choć niestety nie doczekali się dzieci. Helena nie starała się działać na szkodę Litwy, odcinając się od ojca i wielkiej polityki.
Pomimo, wydawałoby się, sojuszu – Moskwa zaatakowała Litwę w roku 1500. Aleksander, szukając poparcia przeciwko wrogowi sprzymierzył się z mistrzem krajowym Inflant zakonu krzyżackiego, Wolterem von Plettenbergiem. Do Wilna przybyli wysłannicy Jana Olbrachta i Władysława Jagiellończyka (najstarszy syn Kazimierza oraz brat Aleksandra i Olbrachta), który był królem Czech i Węgier. Trzej bracia z dynastii Jagiellonów zagrozili Iwanowi III wojną, to jednak nie powstrzymało moskiewskiego władcy, który kontynuował działania zbrojne.
Król Polski
W październiku 1501 roku zmarł król Polski i brat Aleksandra Jagiellończyka, Jan Olbracht. Aleksander, wybrany jego następcą, czym prędzej wyruszył do Krakowa, mając nadzieję, że Korona udzieli Litwie wsparcia w walkach z Moskwą. Wojna trwała do 1503 roku. Dopiero zwycięstwo wojsk litewskich, przy pomocy Inflat, pod Smoleńskiem, doprowadziło do podpisania rozejmu na okres sześciu miesięcy. Litwa znalazła się w trudnym położeniu – ćwierć jej obszaru znalazło się we władaniu Moskwy.
Senat Korony liczył, że Aleksander przyłączy Litwę do Polski, na co król początkowo nie chciał się zgodzić (Litwa, w przeciwieństwie do Polski, była dziedzicznym tronem Jagiellonów). Sytuacja Aleksandra pogorszyła się ponadto w 1503 roku, kiedy zmarł jego brat, prymas Polski Fryderyk Jagiellończyk, który przewodniczył Senatowi i dbał o interesy domu panującego. To stworzyło kolejny problem, bowiem polscy magnaci liczyli na to, że uda im się zmarginalizować wpływy króla.
Aleksander okazał się jednak, nie pierwszy raz zresztą, dość zręcznym dyplomatą, gdyż szybko na kluczowe stanowiska powołał „swoich” ludzi – arcybiskupem gnieźnieńskim został Andrzej Boryszewski, biskupem krakowskim Jan Konarski, a kanclerzem wielkim koronnym Jan Łaski.
W lutym 1505 roku odbył się sejm litewski, którego przedmiotem była unia mielnicka. Aleksander Jagiellończyk był zdania, że unia nie może zostać pod żadnym pozorem ratyfikowana przez Litwinów, gdyż oznaczałoby to inkorporację Litwy do Korony i pozbawienie Jagiellonów dziedzictwa. Stało się po myśli króla. Kolejne ograniczenie praw polskich możnowładców nastąpiło podczas sejmu radomskiego obradującego od marca do czerwca 1505 roku, który uchwalił konstytucję Nihil novi, która dawała szlachcie szerokie prawa (dotąd prawami cieszyli się przede wszystkim oligarchowie).
Aleksander Jagiellończyk zachorował jeszcze w Radomiu, w czasie sejmu. Dostał wylew, który spowodował paraliż lewej strony ciała. Z czasem jego stan zdrowia się poprawił, lecz nie był już tak sprawny, jak dawniej. W kwietniu 1506 roku król wrócił do Wilna. Tam dotarła do niego wiadomość o śmierci Iwana III. Aleksander miał nadzieję, że teraz relacje z Moskwą ulegną poprawie, gdyż na tronie moskiewskim zasiadł brat jego żony, Wasyl III.
W tym czasie jednak stan zdrowia Aleksandra zaczął się pogarszać. Król przeczuwał, że niedługo umrze. Swoim następcą na litewskim tronie ustanowił swego brata Zygmunta (Starego), wysyłając jednocześnie do niego poselstwo, aby jak najszybciej przybył do Wilna. Przed śmiercią otrzymał jeszcze wiadomość, że wojska litewskie rozgromiły dużo liczniejsze siły tatarskie pod Kleckiem.
Aleksander Jagiellończyk zmarł bezpotomnie 19 sierpnia 1506 roku w wieku zaledwie 45 lat. Został pochowany w katedrze w Wilnie, blisko wielkiego księcia Witolda i swego brata, Kazimierza.
Czytaj też:
Johannes Falkenberg. Autor antypolskiego paszkwilu, który nienawidził Polski i JagiełłyCzytaj też:
Wielbłądy pod Grunwaldem? Co wspólnego ma z tym czeski najemnik?Czytaj też:
Elżbieta Rakuszanka. Najbrzydsza polska królowa? To ona dała Polsce trzech królów, prymasa i świętegoCzytaj też:
QUIZ: Krzyżacy. Pobożni bracia czy bezwzględni grabieżcy?