Kaplica Zygmuntowska to miejsce spoczynku dwóch ostatnich monarchów z dynastii Jagiellonów, Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta. Jest ona najlepszym przykładem na to, jak sztuka renesansowa rozwijała się w Polsce za czasów panowania męża królowej Bony. Władca ten nie zapisał się w historii jako wybitny polityk, lecz dbał o sprawy państwa. Interesował się rozwojem kultury i sztuki.
Włoskie nurty w Krakowie
Sztuka renesansowa pojawiła się na Wawelu już na początku XVI wieku. W 1502 roku przybył do Krakowa Franciszek zwany Florentczykiem. Przez kilkanaście lat, aż do swojej śmierci w 1516 roku, kierował on naprawami i przebudową królewskiej rezydencji w Krakowie. Po Franciszku nad Wisłę ściągać zaczęli kolejni artyści z Włoch.
Pomysł budowy Kaplicy Zygmuntowskiej pojawił się w roku 1515 po śmierci Barbary Zapolyi, pierwszej żony króla Zygmunta Starego. Monarcha zapragnął godnie upamiętnić swą zmarłą żonę, którą podobno szczerze kochał. Chciał zbudować dla niej i swojej rodziny mauzoleum.
W 1517 roku sprowadzono do Krakowa florenckiego architekta, mistrza Bartolommea Berecciego, który już wkrótce zaprezentował królowi wstępny projekt kaplicy. Berecci kształcił się u Andrei Ferrucciego z Fiesole. Do Krakowa przybył dzięki rekomendacji biskupa Jana Łaskiego. W Polsce mieszkał aż do śmierci – w 1537 roku został zamordowany.
Budowę Kaplicy Zygmuntowskiej zaczęto w 1524 roku. Miała ona przylegać do Katedry Wawelskiej. Wewnątrz spocząć miały szczątki zmarłej Barbary, a w przyszłości jej męża Zygmunta.
Budowa kaplicy
Kaplica musiała pasować do gotyckiego stylu katedry na Wawelu. Berecci (wraz z współpracownikami, m.in. Antonim z Fiesole, Mikołajem Castiglione i Filipem z Fiesole) przy zachowaniu tej spójności, zawarł w niej także wszystkie najważniejsze elementy renesansu włoskiego. Zastosował również całkiem oryginalne rozwiązania, niespotykane wtedy nigdzie indziej.
Kaplica Zygmuntowska została ukończona w 1531 roku, a konsekrowano ją dwa lata później. „W tym samym czasie kończono również zasadniczy etap rozbudowy i modernizacji zamku wawelskiego. Obie budowle stały się symbolem architektonicznych fundacji króla Zygmunta Starego, wpisując się w zespół prestiżowych dzieł sztuki objętych określeniem »renesans wawelski«. W związku ze znacznymi zniszczeniami, zewnętrzne okładziny kaplicy w znacznej części wymieniono u schyłku XIX w”. (Piotr Gryglewski, „Kaplica Zygmuntowska”, www.isztuka.edu.pl)
Kaplica została pokryta, opisaną na planie elipsy, miedzianą kopułą pokrytą złotą blachą z wzorem rybiej łuski. Kopuła jest tym, co od zewnątrz szczególnie wyróżnia Kaplicę Zygmuntowską.
Wnętrze kaplicy pokryte jest bogatą ornamentyką przedstawiającą motywy roślinne, herbowe i sceny mitologiczne, niektóre o zabarwieniu erotycznym. Całość wzbogacona jest dekoracjami rzeźbiarskimi. Wnętrze wykonano z zielonego piaskowca i czerwonego marmuru. Materiały te sprowadzano z Ostrzyhomia, co dostarczyło zresztą wielu trudności. Z marmuru wykute zostały wszystkie nagrobki, wolno stojące posągi i stelle.
„Budowla wawelska posiada regularne, precyzyjnie założone proporcje, jednak jej poszczególne części zostały skontrastowane ze sobą. Najbardziej masywny jest pozbawiony okien korpus kaplicy, który stanowi jedynie jedną trzecią jej wysokości. Wznoszący się ponad nim ośmioboczny bęben w każdej z widocznych ścian otrzymał duże, okrągłe okna. Najbardziej ażurowa i lekka w odbiorze jest ostatnia kondygnacja. Wieńcząca kopułę latarnia została niemal całkowicie przeszklona smukłymi, zamkniętymi półkolem oknami. Wrażenie misterności posiada też jej zadaszenie w formie metalowej korony z ażurowymi pałąkami, z których wyrasta smukłe zwieńczenie. Jego górną część tworzy złocona kula na której stoi putto podtrzymujące koronę i duży krzyż. W budowli wykorzystano również kontrasty barwne. Renesansowa kaplica została powiązana ze średniowieczną katedrą, której znaczne partie wzniesiono z czerwonej cegły. Z tym tłem kontrastowała pokryta jasnym piaskowcem kaplica, wzbogacona złoconą kopułą i zwieńczeniem”. (P. Gryglewski, op. cit.)
Postać Zygmunta Starego na pomniku nagrobnym została zaprezentowana w tzw. pozie sansovinowskiej (nazwa pochodzi od Andrei Sansovina), którą w swojej sztuce stosowali już Etruskowie. Król został ukazany w pozycji półleżącej, ze skrzyżowanymi nogami, z głową wspartą na ręce zgiętej w łokciu. W podobny sposób została ukazana później postać Zygmunta Augusta, który także spoczął w Kaplicy Zygmuntowskiej (autorem rzeźby był florencki rzeźbiarz Santi Gucci). W kaplicy znajduje się także płyta nagrobna Anny Jagiellonki, siostry Zygmunta Augusta.
Znajdujący się w Kaplicy Zygmuntowskiej ołtarz, ufundowany przez Zygmunta Starego, jest dziełem zbiorowym artystów norymberskich, który powstał w latach 1531–1538, wykonanym według ogólnego projektu Hansa Dürera. Płaskorzeźby otwartego ołtarza, ze scenami z życia Matki Bożej, wykonał w srebrnej blasze, w technice trybowania Melchior Baier. Skrzydła zamkniętego ołtarza, ze scenami Męki Pańskiej namalował Georg Pencz.
W wieku XVII po drugiej stronie południowego portalu katedry, wzniesiono Kaplicę Wazów, która kształtem i stylem nawiązuje do Kaplicy Zygmuntowskiej.
Czytaj też:
Zatruty puchar królowejCzytaj też:
Zamek Miecz w Świeciu. Ciekawa historia i tytaniczna praca pasjonatów historiiCzytaj też:
Hołd pruski. Dlaczego Bona Sforza była przeciwna takiemu układowi?