Thomas Edward Lawrence jest znany powszechnie jako Lawrence. To archeolog, żołnierz, dyplomata, pisarz, a jednocześnie bohater jednej z najbardziej ikonicznych opowieści XX wieku.
Młode lata
Thomas Edward Lawrence urodził się 16 sierpnia 1888 roku w Tremadog w Walii. Był nieślubnym synem anglo-irlandzkiego arystokraty Thomasa Chapmana i Sary Junner. Para, aby uniknąć społecznego ostracyzmu, przyjęła nazwisko Lawrence i zamieszkała w Oxfordzie. Choć nie został formalnie uznany przez ojca, ten całe życie zajmował się jego wychowaniem.
Już jako dziecko wyróżniał się spośród rówieśników. Bardzo szybko nauczył się czytać, w szkole osiągał wysokie wyniki. Lawrence studiował historię n Oxfordzie, pasjonowała go średniowiecza architekturę. Jego praca dyplomowa o zamkach krzyżowców w Palestynie zapoczątkowała życiową fascynację Bliskim Wschodem.
Po studiach, dzięki wsparciu Ashmolean Museum, rozpoczął wykopaliska w Karkemiszu (dzisiejsza Turcja, przy granicy z Syrią), gdzie lepiej poznał świat Orientu. W czasie pobytu zaskarbił sobie zaufanie lokalnych mieszkańców i nawiązał bliską więź z młodym Syryjczykiem Dahoumem, co stało się zresztą później przyczyną spekulacji biografów na temat jego orientacji seksualnej. W 1914 roku, jeszcze przed wybuchem wojny, wraz z Leonardem Woolleyem uczestniczył w „archeologicznej” wyprawie na Synaj, będącej de facto rekonesansem wojskowym brytyjskiego wywiadu.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej Lawrence trafił do Kairu jako oficer wywiadu. Wkrótce okazało się, że jest on niezwykle skutecznym analitykiem. Do jego zdań należało ponadto opracowywanie map i przesłuchiwanie jeńców. Rola, jaką odgrywał w brytyjskiej armii zmieniła się jednak radykalnie, gdy w 1916 roku wybuchła rewolta arabska przeciwko Imperium Osmańskiemu.
Narodziny legendy
Kiedy na Półwyspie Arabskim zaczęło robić się coraz bardziej niespokojnie, Lawrence został wysłany do Arabii, gdzie miał ocenić możliwości wsparcia przez Brytyjczyków. Szybko dostrzegł potencjał księcia Fajsala ibn Husajna, który wydawał się naturalnym przywódcą rebelii. W krótkim czasie Lawrence stał się jego doradcą, wojskowym mentorem i emisariuszem. Wśród Beduinów Brytyjczyk zyskał szacunek i ławę, nosił ich strój i stosował się do zwyczajów, zyskując miano „Lawrence’a z Arabii”. To on wkrótce zrewolucjonizował sposób prowadzenia działań wojennych na pustyni – preferował szybkie rajdy i sabotaże, niż konwencjonalne bitwy.
Jednym z największych osiągnięć Lawrence’a było zdobycie portu Akaba w lipcu 1917 roku. Dotarcie do miasta przez pustynię, z pominięciem silnie bronionego wybrzeża, było logistycznym majstersztykiem. Akcja ta pozwoliła Brytyjczykom poszerzyć działania wojenne na Syrię i Jordanię. Wraz z księciem Fajsalem i wodzem plemienia Huwajtatów, Audą abu Taji, Lawrence odegrał kluczową rolę w planowaniu i realizacji tej wyprawy.
Lawrence z Arabii uczestniczył również w bitwie pod Megiddo i zajęciu Damaszku w 1918 roku. Było to symboliczne zwycięstwo Arabów, a także szczyt kariery samego Lawrence’a jako wojennego stratega. Jednak jego radość przyćmiona była świadomością zdrady. Znał bowiem tajną umowę zawartą przez Wielką Brytanię i Francję, która zakładała podział Bliskiego Wschodu między kolonialne mocarstwa. Plany te były całkowicie sprzeczne z nadziejami Arabów i księcia Fajsala, który dążył do utworzenia jednego, panarabskiego, niezależnego państwa na Półwyspie Arabskim.
Po pierwszej wojnie światowej Lawrence dalej zajmował się polityką bliskowschodnią, uczestnicząc m.in. w konferencji pokojowej w Paryżu i późniejszych negocjacjach. Usiłował przekonać świat zachodni do uznania niepodległości państw arabskich. Jego wysiłki zaowocowały częściową autonomią Iraku i Transjordanii (obecna Jordania), ale nie przyniosły pełnej niezależności Arabów.
Niedługo później, Lawrence, rozgoryczony polityką wielkich mocarstw, wycofał się z życia publicznego. Wstąpił do Royal Air Force pod przybranym nazwiskiem jako szeregowiec i starał się prowadzić anonimowe życie.
Pisarz, żołnierz i jego mit
W międzyczasie Lawrence spisywał swoje wspomnienia. Jego dzieło „Siedem filarów mądrości” to nie tylko opis kampanii wojennej, ale też refleksja nad naturą wojny oraz wartości w polityce. Książka zdobyła uznanie czytelników zyskując status jednej z najważniejszych publikacji XX wieku.
Thomas E. Lawrence zginął 19 maja 1935 roku w wypadku motocyklowym w Bovington Camp, mając zaledwie 46 lat. Jego śmierć, choć przypadkowa, tylko wzmogła aurę tajemnicy, jaka od dawna go otaczała.
Lawrence z Arabii po śmierci szybko stał się legendą. Jego historia została przeniesiona na ekrany w słynnym filmie „Lawrence z Arabii” w 1962 roku w reżyserii Davida Leana, gdzie w rolę bohatera wcielił się Peter O’Toole.
Czytaj też:
Od banity do królewskiego wychowawcyCzytaj też:
Człowiek, bez którego nie przetrwałby polski folklorCzytaj też:
Will Peuckert. Zapomniany znawca mroków niemieckiej duszy