Czym charakteryzuje się sztuka romańska? Jakie wciąż dobrze zachowane lub odrestaurowane romańskie budowle możemy podziwiać w Polsce?

Styl romański - charakterystyka

Okres, w którym powstawały budowle romańskie jest różny w zależności od regionu Europy. Powszechnie przyjęło się jednak twierdzić, iż sztuka romańska pojawiła się w Europie w X wieku i rozwijała do wieku XIII.

Budowle romańskie zaczęły początkowo powstawać na terenie północnych Włoch, we Francji i Niemczech, skąd rozprzestrzeniały się na kolejne tereny. Do Polski styl romański dotarł w połowie XI wieku, najpewniej po restauracji państwa za panowania Kazimierza Odnowiciela.

Styl romański czerpał z architektury rzymskiej, antycznej oraz tzw. stylów przedromańskich, czyli m.in. stylu karolińskiego, ottońskiego i bizantyńskiego. Samo określenie „styl romański” pojawił się dopiero w XIX wieku

Architektura romańska zaczęła bujnie rozkwitać po roku 1000, który był uznawany za moment przełomowy. Wielu ludzi uważało bowiem, że wraz z końcem roku 999 nastąpi koniec świata. „Nowy początek” był okazją do tym większego uwielbienia Boga, które objawiało się we wzmożonym budownictwie sakralnym.

Budowle romańskie wykonane były z ciosanych kamieni. Sprawiają wrażenie dość przysadzistych i charakteryzują się grubymi murami i niewielkimi oknami, co powodowało, że budynki te pełniły również funkcje obronne. We wnętrzach zamków, a częściej kościołów, chroniła się okoliczna ludność.

To właśnie kościoły i kaplice są najczęściej spotykanymi budowlami romańskimi. Budowano je na planie kwadratu, prostokąta lub koła (rotundy), a czasami na planie krzyża. Charakterystycznym elementem są apsydy, czyli półkoliste pomieszczenia jakby „dostawione” do ściany budowli. W bardziej okazałych budynkach romańskich powstawały także portale, czyli ozdobne obramowanie drzwi wejściowych. Nad samymi drzwiami umieszczano zaś zdobiony, rzeźbiony tympanon.

Sztuka romańska w Polsce

Wiele budynków wybudowanych pierwotnie w stylu romańskim dzisiaj już nie ujrzymy. Pozostały po nich jedynie fundamenty lub niewielkie fragmenty. Inne zaś, z biegiem lat i wraz z kolejnymi przebudowami, utraciły swój pierwotny styl stając się budowlami w stylu gotyckim czy barokowym.

Wciąż jednak możemy podziwiać w Polsce liczne zabytki architektury romańskiej. Poniżej wybrane budowle w stylu romańskim znajdujące się na terenie naszego kraju.

Rotunda św. Prokopa w Strzelnie

Rotunda św. Prokopa w Strzelnie została wybudowana w latach 30. XII wieku. Pisał o niej Jan Długosz. Jest to największa świątynia w Polsce zbudowana na planie koła oraz jedyna na świecie romańska świątynia z czworokątnym prezbiterium. Wewnątrz znajduje się m.in. kropielnica z XII wieku wykonana z jednej bryły kamienia.

Opactwo Cystersów w Sulejowie

Opactwo Cystersów w Sulejowie to jeden z najlepiej zachowanych zespołów cysterskich w Polsce. W skład zespołu klasztornego wchodzi m.in. kościół pw. św. Tomasza Kantuaryjskiego (Tomasza Becketa) konsekrowany w 1232 roku. Sam klasztor został ufundowany pod koniec XII wieku przez (prawdopodobnie) księcia Kazimierza Sprawiedliwego. Mury klasztoru gościły królów m.in. Kazimierza Wielkiego, Władysława Jagiełłę, Kazimierza Jagiellończyka i Jana Kazimierza.

Kościół Imienia Najświętszej Maryi Panny w Inowrocławiu

Kościół Imienia Najświętszej Maryi Panny w Inowrocławiu to jeden z najstarszych kościołów na Kujwach. Powstał na przełomie XII i XIII wieku, najpewniej z polecenia Leszka Bolesławica (syna Bolesława Kędzierzawego). Mury świątyni mają w niektórych miejscach aż 160 cm grubości, co, wraz z wysoko osadzonymi, małymi oknami, wskazuje, że była to świątynia przeznaczona także do celów obronnych. W środku znajduje się bardzo cenna, gotycka rzeźba wykonana z lipowego drewna, zwana Uśmiechniętą Madonną z Dzieciątkiem Jezus.

Kościół św. Idziego w Inowłodzu

Kościół św. Idziego w Inowłodzu został wybudowany w 1082 roku z fundacji Władysława Hermana (niektóre źródła wskazują, że kościół powstał później z rozkazu Bolesława Krzywoustego). Kościół powstał, jak mówi legenda, jako wotum ku czci św. Idziego, za którego wstawinnictwem miał się narodzić syn Władysława Hermana i Judyty, Bolesław. Wybudowany w pobliżu klasztor benedyktynek został zniszczony w 1241 roku w czasie najazdu Tatarów.

Archikolegiata Najświętszej Maryi Panny i św. Aleksego w Tumie

Archikolegiata NMP i św. Aleksego w Tumie koło Łęczycy jest prawdopodobnie najpiękniejszą budowlą romańską w Polsce. Kościół powstał najpewniej w latach 40. XII wieku. Z jego budową wiąże się legenda o diable Borucie rezydującym na zamku w Łęczycy, który nie chcąc dopuścić do budowy kolegiaty, próbował przewrócić jej wieże. Wgłębienia widoczne na ścianach kościoła to rzekomo ślady jego pazurów.

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja w Gieczu

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja w Gieczu powstał w XII wieku. Jego mury mają aż 110 cm grubości, kościół znajduje się na dawnym podgrodziu. W czasie prac archeologicznych wewnątrz i wokół kościoła, odkryto pozostałości po stojącej w tym miejscu świątyni w stylu przedromańskim.

Kościół św. Jana Chrzciciela w Siewierzu

Kościół św. Jana Chrzciciela w Siewierzu powstał w roku 1144 lub 1164 z fundacji Piotra Włostowica, palatyna Bolesława Krzywoustego. Jest to jeden z najstarszych kościołów (i budynków w ogóle) w Polsce. Od początku pełnił także funkcje obronne na co wskazują grube mury i maleńkie okna. W kościele tym w roku 1233 odbył się synod biskupów polskich.

Rotunda św. Mikołaja w Cieszynie

Rotunda św. Mikołaja w Cieszynie należy do grupy rotund jednoapsydowych. Została wybudowana w XI lub XII wieku. Mury wykonane zostały z ciosanych kamieni i mają grubość 100 cm. Rotunda św. Mikołaja znajduje się na banknocie o nominale 20 zł.

Zamek Piastowski w Legnicy

Zamek Piastowski w Legnicy to jeden z najstarszych zamków w Polsce i zarazem pierwsza w Polsce warownia. Powstał za czasów Bolesława Kędzierzawego pod koniec XII wieku. Mieszkali tam Bolesław Wysoki, a później Henryk Brodaty. Po wymarciu śląskiej linii Piastów zamek należał do Habsburgów.

Kościół św. Andrzeja w Krakowie

Kościół św. Andrzeja w Krakowie wybudowano pod koniec XI wieku z fundacji palatyna Sieciecha. Wygląd zewnętrzny kościoła nie uległ większym przeobrażeniom aż do dzisiaj, za wyjątkiem dodanych barokowych hełmów na kopułach wież. Wnętrze kościoła jest już niemal całkowicie barokowe.

Czytaj też:
Polska na weekend. Kilka nieoczywistych (historycznych) miejsc na krótki wyjazdCzytaj też:
Archikolegiata w Tumie. Niezwykły zabytek i pewne wyjątkowe malowidłoCzytaj też:
Wielkanocna zbrodnia w Baniach. Uroczystość przerodziła się w dramat