Magna Carta, Magna Carta Libertatum, Wielka Karta, Wielka Karta Swobód. Jeden dokument, który w literaturze określa się kilkoma nazwami. To statut wydany przez króla Anglii Jana bez Ziemi 15 czerwca 1215 roku. Wielka Karta Swobód stworzyła podwaliny angielskiej państwowości. Uchodzi do za dokument, który miał wpływ na całe dzieje Wysp Brytyjskich. Czy jego wpływ odczuć można do dzisiaj?

Bunt poddanych

Podpisanie Magna Carta było rezultatem rozmów pokojowych, jakie prowadziły ze sobą skłócone frakcje zwolenników króla Jana bez Ziemi oraz rebeliantów, którzy sprzeciwiali się systemowi rządów w Anglii oraz władza króla, który na mocy zasady „siły i woli” (vis et voluntas) stawiał się ponad prawem. Zdaniem przeciwników monarchy, nawet króla powinno obowiązywać prawo zwyczajowe i to nim powinien się on kierować rządząc państwem.

Król Jan, brat Ryszarda Lwie Serce, swój przydomek „bez Ziemi” otrzymał utraciwszy niemal wszystkie swoje ziemskie posiadłości. W 1204 roku stracił francuskie terytoria na rzecz króla Francji Filipa II. Choć przez wiele lat walczył o ich odzyskanie, próby te nie powiodły się. Ostatecznie w 1214 roku, po klęsce w bitwie pod Bouvines, Jan wystąpił z prośbą o podpisanie pokoju z Francją, gdyż koszty wojny były już zbyt wysokie, a angielskie możnowładztwo coraz bardziej niezadowolone.

Kilka miesięcy później baronowie z północnej i wschodniej Anglii i tak podnieśli przeciwko Janowi bunt, domagając się, aby ten potwierdził dokument zwany Kartą Wolności, którą król Henryk I ogłosił wiek wcześniej (a która od tamtej pory była przez kolejnych władców ignorowana).

Jan zgodził się w końcu na rozmowy ze zbuntowanymi możnymi. Rozpoczęły się one w styczniu 1215 roku w Oksfordzie. Obie strony poprosiły o pomoc papieża Innocentego III, choć Jan bez Ziemi liczył, że Ojciec Święty to jemu udzieli poparcia (aby przekonać papieża król ogłosił nawet, że wyruszy na wyprawę krzyżową).

Innocenty III przekazał listy popierające Jana w kwietniu. W tym czasie baronowie zgromadzili się już jednak w Northampton zbierając wojsko. Wkrótce przeciwnicy Jana zajęli Londyn. Rozmów pokojowych pomiędzy Janem a buntownikami podjął się arcybiskup Canterbury Stephen Langton.

Magna Carta

10 czerwca 1215 roku Jan bez Ziemi spotkał się z przywódcami rebelii na miejscu zwanym Runnymede w pobliżu Tamizy, które znajdowało się pomiędzy Windsorem (gdzie przebywał Jan) a terenem zajętym przez baronów. Tam po raz pierwszy możni przedstawili królowi swoje żądania, które spisali „pod okiem” i za radą Langtona. Do 15 czerwca obie strony konfliktu osiągnęły ogólne porozumienie w sprawie „karty wolności”, którą z czasem nazwano Wielką Kartą Swobód (Magna Carta Libertatum). 19 czerwca zbuntowani arystokraci pogodzili się z królem odnawiając przysięgę wierności wobec monarchii.

Choć był rok 1215, a więc czas, kiedy w całej Europie władza królewska wciąż była bardzo silna, to Anglicy już wymogli na swoim władcy ustępstwa. Jan bez Ziemi, stojąc przed groźbą dalszych buntów możnowładztwa, podpisał Wielką Kartę, która ograniczała jego prawa i nadawała baronom liczne przywileje.

Wielka Karta Swobód była rewolucyjnym dokumentem w swoich czasach. Statut podpisany przez Jana bez Ziemi gwarantował możnym m.in. ochronę praw kościelnych, ochronę przed nielegalnym więzieniem, dostęp do szybkiego wymiaru sprawiedliwości. Magna Carta ograniczała też możliwość samowolnego (bez konsultacji z baronami) nakładania podatków przez króla. W Karcie Swobód wspomniano też np. o prawach chłopów pańszczyźnianych, przywilejach nadawanych miastom oraz o działaniu sądów kościelnych i magnackich.

W tym samym czasie (1215 rok) powstała ponadto rada, w skład której weszło 25 baronów, którzy mieli monitorować, czy król Jan przestrzega zasad zapisanych w Wielkiej Karcie Swobód.

Niestety, jak twierdzą niektórzy historycy, Magna Carta zawierała w sobie tak wiele „obwarowań przeciwko królowi”, że nie miała szans przetrwać w takim kształcie. Obie strony nadal nie ufały sobie nawzajem. Baronowie, którzy zasiadali w 25-osobowej radzie (wszyscy byli rebeliantami) szukali jedynie sposobu, aby udowodnić, że król nie przestrzega nowo podpisanych praw (w przypadku „udowodnienia”, że tego nie robi, baronowie mogli np. zająć ziemie należące do króla). Zdaniem mediewisty Wilfreda Warrena, pomimo podpisania Wielkiej Karty, wojna domowa wisiała w powietrzu. Sprawę zaogniła także reakcja papieża Innocentego III, który ogłosił, że Magna Carta jest dla króla „haniebna i poniżająca” oraz, że pod groźbą ekskomuniki monarcha ma jej postanowień nie przestrzegać.

Konflikt zwany pierwszą wojną baronów wybuchł trzy miesiące później. Choć Jan bez Ziemi zmarł 18 października 1216 roku, konflikt trwał jeszcze niemal rok. Następcą Jana został jego syn Henryk III, koronowany 28 października 1216 roku na króla jako 9-letni chłopiec.

Wielka Karta Swobód w kolejnych latach

Jeszcze w 1216 roku Henryk III został zmuszony do potwierdzenia Wielkiej Karty Swobód, którą jednak pozbawiono najbardziej kontrowersyjnych i radykalnych punktów. Ponownie wydanie Magna Carta nastąpiło w 1225 roku, kiedy Henryk potrzebował skłonić możnych do zapłaty nowych podatków. Dokument potwierdził po latach (1297) syn Henryka, Edward I. Wówczas Karta, z wieloma zmienionymi zapisami, była już określana jako część angielskiego prawo stanowego. Od tamtej pory Magna Carta Libertatum była odnawiana przez każdego kolejnego monarchę, który zasiadał na angielskim tronie.

W XVI wieku na Wyspach popularny stał się pogląd, że Wielka Karta Swobód była dokumentem wywodzącym się ze starożytnej i wczesnośredniowiecznej Anglii. Niektórzy dowodzili, że dokument ten był wzorowany na dawnych i zapomnianych prawach, jakie istniały na Wyspach Brytyjskich przed atakiem Normanów i podbojem Wilhelma Zdobywcy w 1066 roku. Tezy te były powtarzane aż do XIX wieku, kiedy jednak porzucono taką interpretację genezy Wielkiej Karty.

Choć w kolejnych wiekach angielskie prawo odwoływało się, de facto, do Magna Carta z 1297 roku, to jednak najbardziej ikonicznym i właściwie jedynym przywoływanym dokumentem jest Wielka Karta Swobód z 1215 roku. To ten statut (choć po 1297 roku właściwie już nie obowiązywał, gdyż wiele zapisów zmieniono lub uchylono) cytowany jest w podręcznikach czy przez polityków, a często też przez samych historyków. Bez względu jednak na to, jak długo Wielka Karta z 1215 roku stanowiła w Anglii prawo, jest ona z pewnością zapowiedzią nowych czasów, jakie czekały Europę. Jest to także, choć niedoskonały, symbol wolności i praw jednostki.

Do dzisiaj przetrwały cztery kopie oryginalnej Wielkiej Karty Swobód z 1215 roku, którą w tamtym czasie sporządzono w kilku egzemplarzach.

Czytaj też:
Eleonora Akwitańska. Najpotężniejsza kobieta EuropyCzytaj też:
Jak bękart wikingów opanował Anglię. Bitwa pod Hastings i jej skutkiCzytaj też:
Londinium. Zapomniana historia rzymskiego LondynuCzytaj też:
QUIZ: Kiedy zaczęła się Anglia? Co wiesz o Wyspach Brytyjskich?