Trzęsienia ziemi mają miejsce niemal bez przerwy na całym naszym globie. Szacuje się, że rocznie dochodzi do ponad 140 tysięcy trzęsień ziemi, jednak większość z nich nie jest odczuwalna przez ludzi i nie wywołuje szkód.

Czym jest trzęsienie ziemi?

Trzęsienie ziemi to „gwałtowne rozładowanie naprężeń w skorupie ziemskiej połączone z ruchem warstw skalnych”. Ze względu na przyczynę wyróżnia się cztery rodzaje trzęsień ziemi. Są to:

• trzęsienia tektoniczne, które związane są z ruchem płyt tektonicznych; wynikają z przesunięć skał wzdłuż uskoku;
• trzęsienia wulkaniczne związane m.in. z potężnymi erupcjami wulkanów;
• trzęsienia zapadowe, do których dochodzi m.in. w wyniku zawalania się stropów jaskiń;
• trzęsienia antropogeniczne, które związane są z działalnością człowieka (są to np. tąpnięcia górnicze).

Najczęściej występującymi trzęsieniami ziemi (około 90 procent wszystkich) to trzęsienia tektoniczne.

Siłę i wielkość trzęsienia ziemi określa się w stopniach magnitudy (w skali Richtera). Należy zauważyć, że każdy kolejny stopień magnitudy oznacza ponad 10-krotnie silniejsze trzęsienie ziemi. Najsilniejszym odnotowanym trzęsieniem było trzęsienie o sile 9,5 magnitudy. Prawdopodobnie trzęsienia silniejsze niż 10 magnitudy na Ziemi nie zostaną zaobserwowane, choć nie jest to wykluczone. Skala Richtera pozostaje skalą otwartą.

Rejony najbardziej zagrożone trzęsieniami ziemi to: strefa śródziemnomorska i transazjatycka, strefa rozciągającą się w obrębie grzbietów oceanicznych oraz strefa „Rów Afrykański”. W przybliżeniu jest to pas ciągnący się przez Chiny, wzdłuż Himalajów, przez Iran i dalej na północ i południe od Morza Śródziemnego.

Zdarzenia sejsmiczne w Polsce

W Polsce miejscami, gdzie pojawić mogą się trzęsienia ziemi są tereny Sudetów i Karpat (związane z wypiętrzaniem gór) oraz obszary leżące w strefie uskoków tektonicznych, czyli teren Gór Świętokrzyskich oraz teren tzw. szwu transeuropejskiego mający długość około 2 tysięcy kilometrów, który biegnie od Morza Północnego, przez Danię, północne Niemcy, Polskę, Ukrainę, Rumunię i Mołdawię do północnego wybrzeża Morza Czarnego.

Inną, niż wynikającą z ruchów tektonicznych, kategorią trzęsień ziemi są ruchy związane z działalnością kopalń (tzw. tąpnięcia), które mogą pojawiać się w wyniku eksploatacji górniczej.

Na przestrzeni dziejów, a dokładnie w ciągu ostatnich tysiąca lat naszej historii, odnotowano na terenie Polski około 140 trzęsień ziemi. Większość nie była groźna i nie uczyniła żadnych szkód. Kilka razy doszło jednak do poważniejszych zdarzeń.

Najsilniejsze trzęsienie ziemi w dziejach Polski miało miejsce 5 czerwca 1443 roku. Epicentrum znajdowało się w Sudetach (dokładnie na Przedgórzu Sudeckim). Wstrząsy odczuwane były od Wrocławia po Kraków, a w ich wyniku zginęło, jak się szacuje, około 30 osób. Jakie inne zdarzenia sejsmiczne miały miejsce na terenie Polski?

1200 rok

Choć wcześniej zjawiska sejsmiczne najpewniej też miały w Polsce miejsce, to pierwszym odnotowanym w kronikach jest trzęsienie z roku 1200. Jego epicentrum znajdowało gdzieś na terenie Pienin. W czasie tego zdarzenia doszło do zniszczenia domów i wież.

1259 rok

Trzęsienie ziemi z 1259 roku było odczuwalne w okolicach Krakowa– jego epicentrum znajdowało się niedaleko Wadowic. Kroniki odnotowały, że w Krakowie zniszczonych zostało wiele budynków.

1443 rok

Największe trzęsienie ziemi w naszych dziejach, którego siłę szacuje się na 6 stopni w skali Richtera, miało miejsce 5 czerwca 1443 roku. Epicentrum zjawiska miało miejsce niedaleko Wrocławia (być może na obszarze Wzgórz Strzelińskich). Skutki trzęsienia ziemi odczuli szczególnie mieszkańcy Wrocławia i Krakowa, gdzie zawaliło się wiele budynków. Tego dnia runęło sklepienie kościoła pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty w Krakowie.

Jan Długosz w „Rocznikach czyli Kronikach sławnego Królestwa Polskiego” (księga 12) pisał o tamtych wydarzeniach: „(…) było powszechne trzęsienie ziemi, szczególnie jednak w Królestwie Polskim, Węgierskim i Czeskim oraz sąsiednich ziemiach, i to tak silne, że rozwalały się wieże i murowane budowle. Poszczególne domy, jakkolwiek mocne i umacniane, chwiały się znacznie. Widać było puste koryta rzeczne, ponieważ wody rozlały się na obydwie strony. Wszystko, co płynne, tryskało. Ludzie ogarnięci nagłym strachem odchodzili od zmysłów. Dach klasztoru Augustianów Eremitów świętej Katarzyny w Kazimierzu wskutek tego trzęsienia spadł nocą na ziemię i wiele innych miejsc uległo zrujnowaniu (…). Trzęsienie to jednak było silniejsze na Węgrzech, gdzie rozpadło się nawet kilka zamków”.

Kalendarz Krakowski przekazuje zaś: „Roku pańskiego 1443 w czasie trwania soboru bazylejskiego, 5 czerwca o godzinie trzynastej stało się wielkie trzęsienie ziemi w pośród strasznych grzmotów, tak że w mieście Krakowie wszystkie mury od trzęsienia jakby zwalić się miały i straszny sprawiały łoskot, a w wielu miejscach na murach i sklepieniach pokazały się nie małe szpary i pęknięcia, leciały cegły i kamienie. (…) Wówczas to spadło sklepienie u św. Katarzyny”.

J. Pagaczewski w „Katalogu trzęsień ziemi w Polsce w latach 1000-1970” podaje zaś: „1443, czerwiec 5.,15-16h. Trzęsienie ziemi na Śląsku. Obszar makrosejsmiczny objął Środkową Europę. We Wrocławiu i okolicy szczególnie silne szkody w budynkach, w Brzegu spadła część sklepienia kościoła farnego, a w Krakowie zawaliło się sklepienie kościoła św. Katarzyny. W innych miejscowościach polskich lekkie szkody w budynkach. Silnie odczute w Czechach (Bohemia), Hradec Králové i na Morawach (…). Możliwe, że epicentrum znajdowało się na Przedgórzu Sudeckim (…)”.

1662 rok

Trzęsienie ziemi z 1662 roku miało miejsce w Tatrach. W literaturze pojawia się czasami teza, że w wyniku tegoż zjawiska obsunął się mierzący około 300 metrów wysokości wierzchołek Sławkowskiego Szczytu, który do tamtej pory miał być najwyższym szczytem Karpat. Nie ma jednak na to dostatecznych dowodów. Trzęsienie miało jednak charakter niszczący i musiało być odczuwalne przez mieszkańców południowej Polski.

1680 rok

Epicentrum zdarzenia z 1680 roku znajdowało się prawdopodobnie niedaleko Warszawy. W wyniku trzęsienia zniszczeniu uległo część budynków w stolicy Polski.

Koniec XVIII wieku

Pod koniec XVIII wieku w Polsce wystąpiło kilka trzęsień ziemi. W czasie zdarzenia z 1774 roku zawaliła się wieża kościelna w Raciborzu. W kolejnych latach do trzęsień wywołanych ruchami tektonicznymi doszło też w Górach Izerskich, w okolicach Wisły (Beskid Śląski) i Cieszyna. W wyniku trzęsienia z 1785 roku zniszczeniu uległy budynki we Wrocławiu i Sandomierzu. Rok później silne trzęsienie miało miejsce w okolicach Myślenic. Odczuwano je od Wrocławia, przez Kraków po Lwów. Od tamtej pory nie odnotowano równie silnego trzęsienia na terenie Polski.

XIX i XX wiek

W 1840 roku trzęsienie ziemi miało miejsce w okolicy Czorsztyna w Pieninach, a w 1895 roku niedaleko Wrocławia (epicentrum znajdowało się w masywie Ślęży). Drugie z nich spowodowało niewielkie uszkodzenia budynków.

W 1901 roku ziemia zatrzęsła się ponownie w Pieninach, Gorcach oraz na Spiszu (epicentrum – okolice Turbacza). Osiem lat później na Pobrzeżu Koszalińskim. W wyniku tego zdarzenia w ziemi pojawiły się szczeliny. W roku 1935 roku epicentrum mało odczuwalnego trzęsienia ziemi miało miejsce w Czarnym Dunajcu niedaleko Zakopanego. W 1992 i 1993 roku trzęsienia miały miejsce w okolicy Krynicy. Do bardziej odczuwalnego zdarzenia doszło ostatnio w październiku 2023 roku. Epicentrum trzęsienia miało miejsce w okolicy Humennégo na Słowacji. Wstrząsy odczuwali mieszkańcy południowej Polski.

Czytaj też:
536. Najgorszy rok w dziejach świata? Co się wtedy stało?Czytaj też:
Rondele. Tajemnice „polskiego Stonehenge”. Kto tworzył te konstrukcje?Czytaj też:
Mesyna. Najgorsze trzęsienie ziemi w dziejach Europy