Pochówki papieży wywołują zainteresowanie całego świata od stosunkowo krótkiego czasu. Przez wiele wieków ostatnie dni papieży, następców św. Piotra nie były „przeżywane” przez cały Kościół. Wszystkie wydarzenia rozgrywały się po cichu, za zamkniętymi drzwiami. Pierwszym „medialnym” pogrzebem był dopiero pochówek papieża Jana XXIII, zmarłego w 1963 roku. Ostatnie dni papieża relacjonowane były niemal na bieżąco dopiero kiedy umierał papież Jan Paweł II.
Co dzieje się, kiedy umiera papież?
Przez wiele wieków papieskie pochówki nie gromadziły, co oczywiste, tak wielkich tłumów, jak pogrzeby papieża Jana Pawła II i Benedykta XVI.
Kompletną instrukcję co do swojego pogrzebu pozostawił po sobie papież Paweł VI w konstytucji apostolskiej „Romano Pontifici eligendo” z 1975 roku. Trzy lata później zredagowano księgę liturgii pogrzebowej „De funere Summi Pontificis”, która regulowała i opisywała wszystkie procedury, które zapewniały m.in. zachowanie ciągłości władzy nad Kościołem w czasie Sedes Vacanti, czyli w czasie wakatu na tronie papieskim. Kolejną konstytucję apostolską („Universi Dominici Gregis”) wydał Jan Paweł II. Znajdują się w niej rozdziały mówiące o postępowaniu duchowieństwa watykańskiego w chwili śmierci papieża.
Obrzędy, które odbywały się po śmierci papieży zmieniały się z biegiem lat. Przy papieżach czuwał niekiedy cały kler rzymski, natomiast zawsze byli przy nim najważniejsi watykańscy urzędnicy (jak Kamerling) i sekretarze papiescy.
W chwili śmierci Jana Pawła II w jego pokoju przebywał sekretarz Stanu wraz ze swoim zastępcą oraz Kamerling (Kamerling Świętego Kościoła Rzymskiego w Kościele katolickim), który przejmuje administrację Watykanu w chwili wakansu na tronie Piotrowym. Do zadań Kamerlinga należy stwierdzenie zgonu papieża. Dokonuje tego w obecności Mistrza Papieskich Ceremonii. To on także redaguje akt zgonu zmarłego papieża. Po stwierdzeniu, że głowa Kościoła nie żyje, Kamerling zdejmuje z palca papieża pierścień Rybaka i w obecności innych niszczy go. Po chwili Kamerling opieczętowuje papieskie pokoje i oficjalnie przejmuje władzę nad Watykańskim Pałacem Apostolskim, Pałacem na Lateranie i Castel Gandolfo.
Niegdyś istniał zwyczaj (zaniechano go w XIX wieku), że po zniszczeniu pierścienia, Kamerling trzykrotnie uderzał srebrnym młoteczkiem w czoło papieża wołając go imieniem, które ten otrzymał przy chrzcie. Ostatni raz rytuał ten wykonano w roku 1878, gdy umarł papież Pius IX.
Po pierwszych modlitwach następuje obrzęd zabalsamowania ciała papieża. Później zmarłego ubiera się w czerwone szaty pontyfikalne, a na głowę zakłada się mitrę. Obok ciała spoczywa pastorał, symbol religijnej władzy. Ciało papieża zostaje wystawione, aby można było oddać hołd zmarłemu. Obrzęd pożegnania nie jest przypadkowy – sposób, w jaki ustawiony jest krzyż, kandelabry czy klęczniki jest od dawna ustalony.
Papieskie pogrzeby
W końcu następuje ceremonia przeniesienia ciała papieża do Bazyliki św. Piotra. Ciało niesione jest w lektyce przez 12 lektykarzy papieskich (sediari pontifici) i towarzyszy mu chóralny śpiew. W czasie, kiedy papieża mogą pożegnać już wszyscy wierni, kardynałowie ustalają termin uroczystości pogrzebowych.
Ciało papieża składane jest w cyprysowej trumnie. Cyprys jest bowiem symbolem nieśmiertelności i wierności. Przy wkładaniu ciała do trumny obecni powinni być: Kamerling, Sekretarz Stanu, Prefekt Domu Papieskiego i Archiprezbiter Bazyliki Św. Piotra. Do trumny wkłada się monety z czasów pontyfikatu papieża – jest to bardzo dawny zwyczaj. Liczba monet oznacza ilość lat pontyfikatu. Oprócz monet, w trumnie umieszcza się także tubę zwaną rogito, w której znajduje się spis najważniejszych momentów z czasu pełnienia przez papieża swojej posługi. Ostatnim rytuałem jest przykrycie twarzy papieża białym jedwabnym welonem, który ma symbolizować światło prowadzące do życia wiecznego. Wówczas trumna zostaje zamknięta.
Po wystawieniu trumny z ciałem papieża przed Bazylikę św. Piotra, rozpoczyna się Msza święta pogrzebowa. Mszy przewodniczy dziekan Kolegium Kardynalskiego (podczas pogrzebu papieża Benedykta XVI Mszy przewodniczył urzędujący papież Franciszek; jest to pierwsza taka sytuacja w dziejach). Pod koniec Liturgii rozpoczyna się Litanię do Wszystkich Świętych. Po niej, kardynał Wikariusz Rzymu modli się przy trumnie. Następnie procesja złożona z kardynałów odprowadza trumnę z ciałem papieża do podziemi, gdzie zostaje ona złożona w Grotach Watykańskich.
Tuż przed złożeniem w grobowcu, trumna cyprysowa z ciałem papieża jest pieczętowana i wkładana do trumny cynkowej, którą także się pieczętuje (niegdyś drugą trumną była trumna wykonana z ołowiu, jednak była ona zbyt ciężka). Na końcu obie trumny umieszcza się w trumnie w drewna orzechowego. Tę składa się w grobowcu – miejscu wiecznego spoczynku papieża. Na końcu sporządzany jest dokument, który potwierdza dopełnienie wszystkich obrzędów i złożenie ciała papieża w grobie.
Gdzie pochowani są papieże?
Papieskie groby znajdują się nie tylko w Grotach Watykańskich, czyli na kilkupiętrowym podziemnym cmentarzu znajdującym się pod Bazyliką św. Piotra. Spośród 265 papieży tylko 148 zostało pochowanych w Bazylice św. Piotra. Groby papieży można odnaleźć także w innych miejscach Rzymu, a nawet w różnych miejscach na mapie Włoch i poza ich granicami.
Najstarszym znanym miejscem pochówku papieży są katakumby św. Kaliksta. Z czasem powierzchnia cmentarza stale rosła. Znajduje się tam obecnie około pół miliona grobów, wśród nich także groby papieży sprzed 1700 lat.
Nie wszystkich pierwszych papieży grzebano jednak w katakumbach. Papieże Kalikst I czy Juliusz I zostali pochowany przy Via Aurelia na Zatybrzu. Kolejnych przywódców Kościoła chowano także m.in. na cmentarzu Pryscylli przy Via Salaria.
W kolejnych latach następców św. Piotra grzebano w samej Bazylice św. Piotra, pod posadzką świątyni. Spoczywa tam m.in. papież Jan XXIII.
Czasami papieży pochowanych pod Bazyliką św. Piotra przenoszono w inne miejsca. W 1924 roku ciało Leona XIII przeniesiono do bazyliki św. Jana na Lateranie, gdzie spoczął obok kilku swoich poprzedników.
W bazylice św. Pawła za Murami pochowany został papież Jan XIII, w bazylice Santa Maria Maggiore – Mikołaj IV, a w bazylice Santa Maria Nuova – Grzegorz XI. Wielu papieży spoczęło także w kościele Santi Vincenzo e Anastasio obok Fontanny di Trevi.
Poza Rzymem pochowani zostali m.in. Wiktor II (spoczywa w Rawennie w kościele Santa Maria Rotonda), Mikołaj II (w kościele Santa Reparata we Florencji), Lucjusz II (w katedrze w Weronie), Klemens V (spoczywa w kościele w Uzeste).
Klemens II, pochodzący z Niemiec papież, pochowany został w katedrze w Bambergu. We Francji pochowano zaś papieży z okresu tzw. niewoli awiniońskiej.
Czytaj też:
Dziś pogrzeb Benedykta XVI. Znamy szczegóły ceremoniiCzytaj też:
Benedykt XVI. Papież i teolog. Obrońca Tradycji