Francuscy teoretycy rasizmu

Geneza rasizmu sięga czasów starożytnych, jednak w drugiej połowie XIX wieku, teorie dotyczące różnicowania ludzi ze względu na cechy biologiczne, uformowały się w coś, co zostało nazwane szkołą rasowo-antropologiczną.

U Greków, Rzymian czy Izraelitów bardzo długo nie było świadomości, że ludzie stanowią w istocie jeden gatunek. Pochodzenie rasowe było zasadniczym czynnikiem różnicującym jednostki w ówczesnych społeczeństwach, np. poprzez wykluczenie obywatelstwa z powodu niewłaściwego urodzenia. Tłumaczenie różnic społecznych poprzez m.in. wrodzone cechy nieobce było także w epoce feudalizmu, kiedy pozycję możnowładców – inaczej niż dziś – uzasadniano rangą urodzenia, czyli dziedzicznością. W tym sensie rasizm od towarzyszył ludzkości. W XIX w. wymyślono natomiast, że dziedziczenie podstawowych cech biologicznych stanowi zasadniczy element kształtujący ustrój społeczny i wartości kulturowe.

Przedstawiciele doktryny rasowo-antropologicznej dochodzili do przekonania, że w procesie ewolucji gatunków biologicznych człowiek wykształcił określone rasy, wykazujące cechy dziedziczności i doboru. W pewnym zakresie nawiązywali do darwinizmu polityczno-prawnego, w szczególności do tezy "walki o byt". Odkrycie przez Karola Darwina zasady ewolucji i sformułowanie teorii o selekcji naturalnej uznane zostało bowiem za kryterium możliwe do zastosowania w naukach o państwie i prawie. Procesy społeczno-polityczne zaczęto postrzegać jako rezultat uwarunkowań także biologicznych i środowiskowych.

Joseph Arthur de Gobineau – proces mieszania się ras

Za ojca szkoły rasowo-antropologicznej w myśli polityczno-prawnej uważany jest francuski etnolog, arystokrata i polityk Joseph Arthur de Gobineau (1816-1882). Przedmiotem jego zainteresowania były przyczyny rozwoju i zahamowań poszczególnych narodów w ogólnym procesie cywilizacyjnym. Przyglądał się sytuacji w różnych krajach podczas swoich licznych podróży dyplomatycznych. Podczas gdy jego poprzednicy wskazywali na uwarunkowania geograficzne i środowiskowe, de Gobineau położył nacisk na wartości antropologiczno-rasowe społeczeństwa. Na jego przemyślenia w dużej mierze wywarła wpływ także Rewolucja Francuska. Przekonywał, że hierarchia władzy oparta na władzy arystokracji była właściwa, ponieważ właściwie odzwierciedlała hierarchię rasową.

Swoje teorie wyłożył w monumentalnym dziele "Esej o nierówności ras ludzkich", napisanej w latach 1853-1855 roku. Przeprowadzając zasadniczą klasyfikację ras ludzkich, wyróżnił rasy: białą (aryjską), żółtą i czarną. Nośnikiem tej pierwszej miała być właśnie francuska szlachta pochodzenia ario-germańskiego, wywodząca się z ludów teutońskich.

Fizyczne cechy aryjczyków wyróżnione przez de Gobineau to wysoki wzrost, niebieskie oczy i blond włosy. Tym cechom fizycznym niezmiennie towarzyszyć mają właściwości psychiczne: wysoki stopień inteligencji, talent organizacyjny, mała zmysłowość, honor, bezinteresowność, odwaga, wojowniczość, a także zmysł ładu i harmonii. Z kolei rasa żółta, postrzegana jako rasa kupców, charakteryzuje się średnim wzrostem i ciemnymi włosami, z czym wiążą się cechy psychicznie takie jak: wytrwałość, praktyczność, nastawienie utylitarystyczne, brak idealizmu i fantazji oraz przeciętna inteligencja. W klasyfikacji Francuza najsłabiej wypadła rasa czarna: pobudliwa, zmysłowa, uczuciowa, niezdolna do organizowania własnego życia ani świata zewnętrznego, obdarzona słabą wolą, ale dużą fantazją i wybitnymi zdolnościami artystycznymi.

Uznając rasę białą za najbardziej wartościową i potrzebną dla przetrwania cywilizacji, de Gobineau opowiadał się za jej ochroną m.in. poprzez niemieszanie z innymi rasami. W tym kontekście powoływał się na starożytnych Greków, którzy mieli jego zdaniem podupaść politycznie w konsekwencji mieszkania się z rasą czarną. Generalnie rasa aryjska, która prowadząc ekspansję z terenów centralne Azji, rozwinęła cywilizację w Europie, także zaczęła zatracać klasyczne cechy aryjskie poprzez mieszkanie się z innymi rasami. Ostatnią falą aryjczyków najmniej wymieszaną byli u de Gobineau ludy teutońskie, a ich najczystszą formą Germanie, przy czym oni również nie zdołali zachować owej czystości. W rezultacie podupadł duch panowania najlepszej, aryjskiej rasy, rozszerzyła się demokracja i wytworzył się system społeczny nieodzwierciedlający rzeczywistej hierarchii rasowej, opartej na czynnikach fizyczno-psychicznych.

Georges Vacher de Lapouge i teoria selekcji rasowej

Drugim znanym francuskim przedstawicielem doktryny rasowej był antropolog i marksista Georges Vacher de Lapouge (1854-1936). Jego książki, wraz z tłumaczeniem dzieł de Gobineau były jednak popularne nie we Francji, a w Niemczech. Stąd de Lapouge na późniejszym etapie kariery zaczął pisać właśnie po niemiecku. Swoje analizy i poglądy wyłożył w licznych książkach, m.in.: "Selekcja społeczna", "Aryjczycy i ich rola społeczna" czy "Rasa i środowisko".

Lapouge wskazywał, że czynnikiem decydującym o przynależności do poszczególnych ras są wymiary ciała. Konkretnie chodziło o szkielet, a w szczególności stosunek długości czaszki do jej szerokości. Wyróżniał trzy rasy podstawowe: aryjską, alpejską i śródziemnomorską. Cechy fizyczne najlepszej z nich, czyli aryjskiej to: wysoki wzrost, długogłowość i jasny kolor włosów. Uzupełniają je cechy osobowości: aktywność, energia, wytrwałość, zimna krew, wojowniczość, wysoka inteligencja, instynkt władania, zdolność logicznego myślenia i talent organizatorski. Rasa aryjska jest zatem predestynowana do rządzenia i organizowania świata.

Lapouge dowodził, że rasa aryjska, sukcesywnie ulega wyczerpaniu, a jej liczebność kurczy się w zestawieniu z innymi rasami. Twierdził, że bierze się to z kilku konkretnych przyczyn, które wyjaśnił w swojej teorii selekcji rasowej. I tak selekcja militarna polegała na tym, że aryjczycy jako najbardziej bitni ciągle prowadzą jakieś wojny w rezultacie czego najwięcej ich ginie. Drugi czynnik stanowiła polityka, z której najbardziej aktywni i pożądający władzy aryjczycy byli często "sztucznie" usuwani przez ludzi niepredysponowanych do rządzenia. Kolejna była zdaniem Lapouge’a selekcja religijna. W myśl tej teorii aryjczycy nie dość, że ginęli w wojnach religijnych, to dodatkowo częściej niż inne rasy żyli w celibacie. Dalej Francuz wyróżniał selekcję moralną (nadmierna filantropia), prawną (prawo zrównuje ponadprzeciętnych aryjczyków z przeciętnymi rasami) i ekonomiczna (aryjczycy jako rasa szlachetna są niezdolni do szalbierstwa czy oszustwa, co częściej niż inne rasy, wpędza ich w biedę).

Lapouge konkludował, że rezultatem tych procesów selekcyjnych jest szybkie zmniejszanie się populacji aryjskiej, co w jego ocenie doprowadzi ludzkość do degeneracji. Aby temu przeciwdziałać, należy podjąć radyklane działania. Myśl de Gobineau, Lapouge’a i innych teoretyków szkoły rasowo-antropologicznej wywarła wpływ na ideologię i praktykę III Rzeszy z jej kulminacyjnym punktem podczas II wojny światowej.

Czytaj też:
Atlantyda i Himalaje. Wyprawa Niemców do Tybetu w poszukiwaniu rasy panów

Grzegorz Grzymowicz