Getto warszawskie było dzielnicą przeznaczoną dla Żydów, utworzoną przez Niemców w obrębie miasta Warszawy. Getto powstało w październiku 1940 roku decyzją gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera.
Represje wobec Żydów Niemcy zaczęli już z chwilą wkroczenia do Polski we wrześniu 1939 roku. W miejsce Gminy Żydowskiej powołano do życia Judenrat (Radę Żydowską). Zaczęto przesiedlać Żydów do wybranych dzielnic Warszawy, na ulicach zaczęły pojawiać się ogrodzenia z drutu kolczastego, za które nie wolno było wchodzić Niemcom – oficjalnie z powodu chorób zakaźnych, jakie mieli przenosić Żydzi.
Niemcy zablokowali konta bankowe należące do Żydów, zakazali uboju rytualnego oraz wprowadzili obowiązek pracy dla ludzi w wieku od 14 do 60 roku życia. Od 1 grudnia 1939 roku wszyscy Żydzi mieli obowiązek nosić opaski z gwiazdą Dawida, zakazano im wstępu do parków, teatrów oraz pociągów, a także zamknięto synagogi.
Budowę murów wobec przyszłego getta warszawskiego zaczęto w kwietniu 1940 roku. Niemcy nadal oficjalnie twierdzili, że izolowanie Żydów jest konieczne z powodu przenoszonych przez nich chorób. Budowa muru miała być sfinansowana i wykonana przez Radę Żydowską. Mur miał 3 metry wysokości i był zwieńczony drutem kolczastym. Getto warszawskie zamknięto 4 listopada 1940 roku. Obejmowało wówczas powierzchnię 307 hektarów (2 procent powierzchni miasta) i ulice takie jak: Wielka, Bagno, pl. Grzybowski, Rynkowa, Zimna, Elektoralna, pl. Bankowy, Tłomackie, Przejazd, Ogród Krasińskich, Nowolipki, Świętojerska, Freta, Sapieżyńska, Konwiktorska, Stawki, Okopowa, Zegarmistrzowska, Żelazna, Wronia, Waliców i Sienna.
Aby utworzyć getto konieczne było przesiedlenie wszystkich, którzy zajmowani mieszkania objęte nową „administracją”. W ten sposób usunięto z domów 113 tysięcy Polaków oraz 138 tysięcy Żydów.
W grudniu 1941 roku z getta warszawskiego wyłączono fragment ulicy Żelaznej, co spowodowało podzielenie getta na dwie części (małe i duże getto). Obie części połączono kładką. Administrowaniem getta zajmował się Judenrat. Powołano również służbę porządkową, tzw. policję żydowską. Rekrutowano do niej osoby z bogatszych rodzin żydowskich (często dostawali się tam dzięki łapówkom). Policja żydowska źle traktowała innych Żydów i była powszechnie znienawidzona.
W getcie warszawskim Niemcy stłoczyli 400 tysięcy Żydów, a ich liczba wciąż rosła. W kulminacyjnym momencie było to 460 tysięcy osób. Zagęszczenie ludności wynosiło 120 tysięcy ludzi na kilometr kwadratowy. Większość osób nie miała za co żyć, gdyż brakowało pracy. Szacuje się, że blisko dwie trzecie mieszkańców getta pozbawiona była środków do życia. Dzienny przydział żywności w getcie wynosił 180 kalorii. Polakom, którzy próbowali nieść pomoc Żydom, groziła kara śmierci. Pomimo to wielu było zaangażowanych w pomoc mieszkańcom getta warszawskiego. Zajmowała się tym m.in. Żegota.
Wielu Żydów wywożono na prace przymusowe w niedalekich miejscowościach, gdzie wykonywali niewolniczą pracę za wypłatę tak niewielką, że nie wystarczała nawet na bochenek chleba. Jednocześnie ceny żywności były wyższe niż poza gettem, co powodowało, że nawet ci, którzy w jakiś sposób zarabiali, po jakimś czasie nie mieli pieniędzy na jedzenie.
Do lipca 1942 roku w getcie warszawskim zmarło około 100 tysięcy Żydów, głównie w wyniku głodu, chorób i z powodu epidemii duru brzusznego, jaka szalała w dzielnicy żydowskiej. Niemcy każdego dnia prowadzili łapanki, bili Żydów na ulicach, strzelali do nich z okien pobliskich budynków (m.in. z Pawiaka).
Pomimo wielu trudności i toczenia walki o przeżycie każdego dnia, część ludności żydowskiej zdecydowała się na działalność konspiracyjną. W marcu 1942 roku powstał w getcie warszawskim Blok Antyfaszystowski – organizacja, którą założyli Józef Lewartowski, Mordechaj Anielewicz, Josef Kapłan, Szachna Sagan i inni. Wkrótce powstała Żydowska Organizacja Bojowa (28 lipca 1942) oraz Żydowski Związek Wojskowy. Działający w konspiracji Żydzi przeprowadzili m.in. zamach na szefa żydowskiej Służby Porządkowej, Józefa Szeryńskiego. Został na niego wydany wyrok śmierci, a 25 sierpnia 1942 roku został on postrzelony.
Działacze Żydowskiej Organizacji Bojowej prowadzili także tzw. archiwum getta, gromadząc dokumentację, druki oraz relacje na temat życia w getcie i eksterminacji Żydów przez Niemców. Raporty te trafiały do polskiego rządu na uchodźstwie oraz do władz Polski Podziemnej. Zajmowano się także niesieniem doraźnej pomocy, np. medycznej lub przekazywaniem żywności. Organizowano tajne nauczanie oraz spotkania kulturalne, a nawet drukowano gazety.
Od początku 1942 roku Niemcy realizowali plan „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” (Akcja Reinhardt). Do getta warszawskiego przywożono Żydów z innych krajów, Niemiec, Czech oraz innych części Polski. Likwidacja getta rozpoczęła się 22 lipca 1942 roku. Pierwszy transport Żydów wyruszył wtedy do obozu w Treblince.
Żydów z getta warszawskiego gromadzono na placu przeładunkowym, tzw. Umschlagplatz. Tam oczekiwali na przyjazd pociągu. Ludzi starszych oraz kaleki przewożono od razu na pobliski cmentarz, gdzie byli na miejscu rozstrzeliwani. Codziennie z Umschlagplatz wywożono do obozów zagłady kilka tysięcy osób. Według źródeł niemieckich w ciągu 46 dni akcji wywieziono ponad 253 tysięcy Żydów.
We wrześniu 1942 roku w getcie warszawskim pozostało około 35-50 tysięcy Żydów, którzy byli zatrudnieni w niewielkich zakładach produkcyjnych. Wtedy zrodził się pomysł zbrojnego wystąpienia przeciwko Niemcom. Liczne organizacje żydowskie funkcjonujące w getcie zjednoczyły się i dołączyły do Żydowskiej Organizacji Bojowej. ŻOB współpracował z Armią Krajową i Żegotą.
19 kwietnia 1943 roku Niemcy wkroczyli do getta z zamiarem ostatecznej likwidacji dzielnicy. Napotkali opór. Rozpoczęło się powstanie w getcie warszawskim trwające do 16 maja.
Czytaj też:
Polacy uratowali tysiące Żydów z Holocaustu. Historia "Żegoty"Czytaj też:
Zachód nie wierzył w Holocaust. Jan Karski – życie i raport z gettaCzytaj też:
Prof. Musiał: Niemcy widzieli, jak duża jest pomoc Polaków wobec Żydów