Chociaż niewiele osób spoza branży filmowej i radiowej skojarzy nazwisko Stefana Kudelskiego, to jego magnetofon Nagra – co w języku ojczystym Kudelskiego oznacza »nagra« – zrewolucjonizował świat rejestracji dźwięku dla radia, telewizji i filmu” – tak o genialnym inżynierze polskiego pochodzenia pisał portal amerykańskiego radia publicznego NPR. I nie ma w tym żadnej przesady.
Przełomowego wynalazku Polaka używali reporterzy największych stacji – od brytyjskiej BBC poprzez włoską RAI do amerykańskich ABC, NBC czy CBS. Nagra znacząco ułatwiła również produkcję filmową. Niewielkich rozmiarów przenośny magnetofon o wadze kilku kilogramów zastąpił bowiem ogromne zestawy do nagrywania dźwięku, które musiały być transportowane ciężarówkami, a na planie przenosiło je przeważnie co najmniej kilka osób. Kudelski nie tylko doprowadził do miniaturyzacji rejestratorów dźwięku – co dało reżyserom i scenarzystom możliwość dużo częstszej zmiany planu filmowego – lecz także opracował niezwykle precyzyjną technikę synchronizacji dźwięku z taśmą filmową. Wynalazek naukowca z Polski rodem służył także kosmonautom. Neil Armstrong wziął go ze sobą na Księżyc. Urządzeń tych używali również himalaiści na Mount Evereście oraz uczestnicy wyprawy na dno Rowu Mariańskiego z Jakiem Piccardem na czele.
Już jako uczeń szkoły średniej w Genewie tak bardzo interesował się elektroniką, że stworzył w domu własne laboratorium. Pierwszą wersję swojego genialnego wynalazku pochodzący z Polski inżynier opracował w wieku zaledwie 22 lat. Był wówczas studentem fizyki na Politechnice Federalnej w Lozannie i młodym emigrantem do Europy Zachodniej. Urodzony w 1929 r. Stefan Kudelski po wybuchu wojny wraz z rodziną ewakuował się z kraju. Kudelscy wyemigrowali najpierw na Węgry, potem do Francji, skąd ostatecznie trafili do Szwajcarii. Pierwszy egzemplarz swego rewolucyjnego wynalazku – przenośny magnetofon lampowy monofoniczny, z elektrycznym napędem taśmy Nagra I – młody inżynier stworzył już w 1951 r. Rok później urządzenie oferujące niespotykaną wcześniej jakość dźwięku rejestrowanego w plenerze zdobyło pierwsze miejsce w konkursie The First International Amateur Recording Contest. Mimo sukcesu Kudelski nadal pracował nad udoskonaleniem swojego wynalazku. I słusznie.
Wersja Nagra III, a więc tranzystorowy magnetofon zaprezentowany w roku 1957, stała się bowiem rynkowym przebojem na całym świecie. I już w 1959 r. służyła do rejestracji dźwięku przy kręceniu filmów. Pierwszy model stworzony specjalnie na potrzeby filmowców powstał trzy lata później. Na początku lat 70. na światowych rynkach debiutowała już zaś stereofoniczna Nagra IV-S, która potrafiła nagrywać dźwięk w systemie dwuścieżkowym. Jakość dźwięku była tak dobra, że Biały Dom zlecił Kudelskiemu opracowanie zminiaturyzowanej wersji magnetofonów Nagra, które rejestrowały wszystko, co mówił prezydent Kennedy i co mówiono JFK. Urządzeń z tzw. czarnej serii, wykorzystujących taśmę o dwukrotnie mniejszej szerokości, używali również amerykańscy agenci służb specjalnych.
Z rejestratorów Kudelskiego korzystali zresztą agenci wielu krajów świata, w tym również niemieckiej Stasi. Utalentowany wynalazca został uhonorowany nagrodami nie tylko przemysłu filmowego oraz muzycznego. W 1986 r. otrzymał również tytuł doktora honoris causa Szwajcarskiego Federalnego Instytutu Technologii (EPFL). W 1998 r. Stefan Kudelski trafił zaś na listę stu największych geniuszy Szwajcarii. Zmarł w Lozannie w Szwajcarii 26 stycznia 2013 r. Pieczę nad firmą przejął jego syn – André.
Bibliografia:
„Co »Nagra« Stefan Kudelski?”, Polskieradio.pl, 27.02.2022.
„Stefan Kudelski, Who Made Sound Recording Portable, Dies”,
NPR.org, 29.01.2013.
Hickiewicz J., Sadłowski P., „Stefan Kudelski (1929–2013)”, „Zeszyty
Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki
Gdańskiej” nr 44, Gdańsk 2015.
Macura M.A., „Nagrastory. Stefan Kudelski, jego cztery Oscary i…
inne opowieści rodzinne”, Rozpisani.pl.